የአገር አቀፍ ፈተናዎች ኤጀንሲ ከአፄ ኃይለሥላሴ ዘመን አንስቶ በመላ አገሪቷ ሲሰጡ የቆዩ ብሔራዊ ፈተናዎችን ሲያስተዳድር የቆየ ተቋም ነው። ተቋሙ በየዓመቱ በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ ፈተናዎችን አዘጋጅቶ ይፈትናል። በዘንድሮ ዓመት በብሔራዊ ደረጃ የተሰጠውን ዩኒቨርሲቲ መግቢያ አሊያም የሁለተኛ ደረጃ ማጠናቀቂያ ፈተና አዘጋጅቶ አቅርቧል። ከዚህ ባለፈ የተለያዩ ተቋማት የሚያቀርቡለትን ፈተናዎች በመስጠት የረጅም ጊዜ ልምዱን ሥራ ላይ እያዋለ ይገኛል። እኛም ከብሔራዊ ፈተናዎች አሰጣጥ፣ የፈተናዎች ደህንነት እና ፈጣን የውጤት አገላለጽ እንዲሁም ከሕግ መውጫ ፈተና ጋር በተያያዘ የሚነሱ ቅሬታዎችን እና የወረቀት አልባ ፈተና ዝግጅትን በተመለከተ አንስተን ከኤጀንሲው ዋና ዳይሬክተር ዶክተር ዲላሞ ኦቶሬ ጋር ቆይታ አድርገናል።
አዲስ ዘመን፦ ተቋሙ ብሔራዊ ፈተናዎችን ከማዘጋጀትና ከማቅረብ አኳያ ምን ዓይነት ኃላፊነቶችን እየተወጣ ይገኛል?
ዶክተር ዲላሞ፦ በአጠቃላይም ተቋማችን ሦስት መሠረታዊ ጉዳዮች ላይ ያተኩራል። አንዱ የፈተና ማዕከል ሆኖ ይሰራል። የምርምር ማዕከል እንዲሁም የመረጃ ማዕከል ሆኖ ያገለግላል። በእነዚህ ማዕከላት ውስጥ ባለፉት ዘጠኝ ወራት በኮቪድ ምክንያት የተራዘመው የ12ኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተና ተሰጥቷል።
በዚህ ምክንያት ዘንድሮ ሁለት ብሔራዊ ፈተናዎችን እንሰጣለን ማለት ነው። ምክንያቱም የካቲት መጨረሻ የሰጠነው የ12ኛ ክፍል ፈተና አለ። በተጨማሪ ከሁለት ወራት በኋላ የሚቀርበው የዘንድሮው ዓመት ብሔራዊ ፈተና በቀጣይ ይሰጣል። በእርግጥ ፈተናውን በቀጣይ ለመስጠት የመንግሥት ውሳኔ ይጠበቃል በእኛ እቅድ ግን ከሁለት ወራት በኋላ ይሆናል ብለን ነው የያዝነው።
ተቋማችን እንደአጠቃላይ ካየነው ሁለት ዘርፍ ነው ያለው። በአንድ በኩል የአገር አቀፍ ትምህርት ፈተናዎች ዘርፍ እና የትምህርት ምዘና ዘርፍን ይዟል። ከ12ኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተና ውጪ አንዳንዴም ክልሎች ላይ በተለይ ታዳጊ ክልሎች ላይ እንደጥያቄያቸው መሠረት አድርጎ የስምንተኛ ክፍል ፈተናን ያዘጋጃል።
ክልሎች የስምንተኛ ክፍል ፈተናን የማዘጋጀት ኃላፊነት ቢኖራቸውም ሁኔታዎችን መሠረት አድርገው ጥያቄ በሚያቀርቡበት ወቅት ግን ኤጀንሲው ፈተና አዘጋጅቶ ይሰጣል። ከዚህ ባለፈ በውጭ አገራትም ለአብነት በሳዑዲ አረቢያ ጅዳ እና ሪያድ ላይ የስምንተኛ እና 12 ክፍል ማጠቃለያ ፈተናዎችን እንሰጣለን።
የምዘናው ዘርፍ በበኩሉ በተለያዩ ዘርፎች የሚገኙ ተማሪዎች በሚሰጣቸው ትምህርት ምን ያክል የሚጠበቅባቸውን እውቀት ይዘዋል የሚለውን መሠረታዊ ነገር ይመዝናል። ከዚህ ባለፈ ከትምህርት ጥራት ጋር የተያያዙ የምርምር ሥራዎችንም ስናከናውን ቆይተናል። የትምህርት ፈተናዎች፣ የትምህርት አካባቢ እና ተያያዥ ጉዳዮች ላይ ጥናት እናደርጋለን።
አዲስ ዘመን፦ የትምህርት ማስረጃ ማዕከል ከመሆናችሁ አንጻር ለረጅም ዘመናት የቆዩ የትምህርት መረጃዎችን ጭምር ታቀርባላችሁና ምን ያክል ገቢ አገኛችሁ?
ዶክተር ዲላሞ፦ በኤጀንሲው የተደራጁ የ74 ዓመታት የትምህርት ማስረጃዎች አሉ። በዚህ ረገድ ሰፊ የመረጃ ቋት ሆኖ ያገለግላል። በቀድሞ ጊዜ የስምንተኛ ክፍል ጭምር ብሔራዊ ፈተና ሆኖ ይቀርብ ስለነበር በተለይ ከኢህአዴግ መንግሥት ዘመን በፊት ያሉ የስምንተኛ ክፍል ማስረጃዎችም እኛጋ ነው የሚገኙት። ከዚህ ባለፈ የ10ኛ ክፍል እና 12ኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተና የወሰዱ ተማሪዎችም ማስረጃዎች አሉን።
ማስረጃዎቹን ለሚፈልግ ሰው በማቅረብ ገንዘብ እየሰበሰብን ይገኛል። በበጀት ዓመቱ ከተቋሙ የሚጠበቀው ገቢ 34 ሚሊዮን ብር ነው። ከዚህ ውስጥ በዘጠኝ ወር ውስጥ ከግማሽ በላይ ተሰብስቧል፤ ይሁንና ከእቅዱ አንጻር ብዙ መስራት እንዳለብን ያመላክታል። እኛ በመሠረቱ ገቢ መሰብሰብ ዋነኛ ግባችን አይደለም። ጥሩ አገልግሎት መስጠት ነው አላማችን። ገቢያችን የትምህርት ማስረጃዬ ጠፍቷል ብሎ የሚመጣ ሰውን በማስተናገድና ምትክ ማስረጃውን በማቅረብ የሚሰበሰብ ገቢ ነው።
ገቢ ለመሰብሰብ ብለን ግን ማስረጃቸው እንዲጠፋ ብለን አንጸልይም። ድጋሚ ማስረጃ የሚወስድ ሰው በዚህ ዓመት ባይኖር ምንም ገቢ ላንሰበስብ የምንችልበት ሁኔታ ይኖራል። ስለዚህ እኛ እንዲያውም ገቢ ቀርቶብን ተገልጋዮች ማስረጃቸው ሳይጠፋ ቢቆዩ ነው የምንመርጠው። የግድ ሲሆን ግን አገልግሎቱን ሰጥተን ገቢ እንሰበስባለን።
አዲስ ዘመን፦ ከብሔራዊ ፈተናዎች መካከል በሆነው የ12ኛ ክፍል ፈተና አስተራረም እና አጠቃላይ ውጤት በተመለከተ ቅሬታ ያቀረቡ ተማሪዎች አሉ፤ ቅሬታዎቹን በአግባቡ ለመፍታት ምን ሰራችሁ?
ዶክተር ዲላሞ፦ በተለያዩ ዓመታት ፈተና ውጤታቸውን በተመለከተ ቅሬታ የሚያቀርቡ ተማሪዎች ይኖራሉ። በዘንድሮው ዓመት ከ350 ሺህ በላይ ተማሪ ይፈተናል ብለን ብንጠብቅም በአገሪቷ ባለው የጸጥታ ችግር እና በተለያዩ ምክንያቶች ከ320 ሺህ በላይ ተማሪዎች የ12ኛ ክፍል ማጠናቀቂያ ብሔራዊ ፈተና ወስደዋል።
ከዚህ ውስጥ 4 ሺህ 403 ተማሪዎች ከውጤታቸው ጋር ተያይዞ ቅሬታ አቅርበዋል። ቅሬታዎቹን አንድም በኦንላይን የኢንተርኔት አማራጭ እንዲሁም በአካል መጥተው ነው ያቀረቡት። አንዳንዶች እኔ ከምጠብቀው ውጤት ያነሰ አግኝቻለሁ የሚል ይዘት አላቸው። ሁሉም ሰው እደፍናለሁ ብሎ ቢያስብም ያሰበውን ያክል ላያገኝ ስለሚችል ጥያቄያቸው ምክንያታዊ አይደለምና አይስተካከልም።
ከቀረቡት ቅሬታዎች መካከል ደግሞ የ379 ተማሪዎች ቅሬታ ተገቢነት እንዳለው አይተናል። ቅሬታዎችን ስታይ አንዳንድ ጊዜ በተማሪው በእራሱ የሚፈጠሩ ስህተቶች ምክንያት ሊመጣ ይችላል። አንዳንድ ጊዜ ተማሪዎች ወደፈተና ሲገቡ ይደናገጡና ስህተት ይሰራሉ። ለአብነት የፈተና ቅጽ የጾታ መሙያ ቦታው ላይ ሴት ሆና ፊሜል/Female/ የሚለው ቦታ ላይ ማጥቆር ሲገባት ሜል/Male/ ብላ ወይም በተገላቢጦሹ ወንድ ሆኖ ሴት የሚለው ላይ ከሞላ ስህተት ይሆናል። ይህ ውጤታቸው ላይ ተጽእኖ አያመጣም። በእኛ አገር ሁኔታ በአብዛኛው ስም አይቶ ጾታውን መለየት ስለሚቻል፤ በዚህ ረገድ የሚቀርቡ ቅሬታዎች ሊስተካከሉ የሚችሉ ናቸው።
በሌላ በኩል ማህበራዊ ሳይንስ ወይም የተፈጥሮ ሳይንስ ተማሪ ሆነው የእራሳቸውን ትምህርት ዘርፍ /Streem/ ሲመርጡ በአግባቡ ካልመረጡ የፈተና ማረሚያ ማሽኑ ስህተቱን አያስተካክለውም። እንደዚህ ዓይነት ስህተቶችም በኋላ ላይ የሚስተካከሉ ናቸው። በተመሳሳይ ኩረጃን ለመከላከል ተብሎ ለአንድ የትምህርት ዓይነት ፈተና አራት ዓይነት ኮድ ያላቸው ፈተናዎች ይወጣሉ፤ በዚህ ወቅት ትክክለኛውን ኮድ ወረቀቱ ላይ በአግባቡ ያላጠቆረ ተማሪ ውጤቱ ሊዛባበት ይችላል።
ለአብነት የሒሳብ ትምህርት 51 ኮድ ያለው ወረቀት ይዞ 50ን አጥቁሮ የሚሰራ ከሆነ፤ ማሽኑ የሚያርመው ልክ ኮድ 50 ላይ እንዳሉለት የመልስ ዝርዝሮች ነውና ተማሪው ዝቅ ያለ ውጤት ሊያመጣ ይችላል ምናልባትም ከፍ ያለ ውጤት ሊያመጣ የሚችልበት ዕድል ይኖራል። እንደዚህ ዓይነት የኮድ ስህተት የሰራ ተማሪ ቅሬታ ቢያቀርብም ሊስተካከልለት አይችልም። እንዲህ ዓይነቱን ማስተካከል ማለት ለተማሪው ውጤቱን ሰርቶ እንደመስጠት ነው የሚቆጠረው።
በዚህ ዓይነት ችግር የሚያለቅሱ ተማሪዎች አሉ፤ ስላለቀሱ ግን ሕግ ነውና አትቀይረውም። የአብዛኛዎቹ ቅሬታ አቅራቢዎች ጉዳይ የሚያርፈው በዚሁ የማጥቆር ስህተት ላይ ነው። ሌላኛው የቅሬታ ምንጭ የፈተና መልስ መስጫ ወረቀቱን ከማቆሸሽ የሚፈጠር ነው። ተማሪዎች ማጥቆር ከሚገባቸው ስፍራ ውጪ በማንኛውም ቦታ በላብ ምክንያት ሲያጠቁሩት አሊያም ወረቀቱ ላይ ጭረት እና ሌሎች ጽሑፎችን ጠርዝ አካባቢ እንኳን ሲያሰፍሩበት የማረሚያ ማሽኑ ወረቀቱን ይተፋዋል።
ማሽኑ ጥንቃቄ የሚሻ አሊያም ሴንሴቲቭ በመሆኑ ተማሪ ሳያውቅ የጫረበትን እንኳን ለይቶ ያወጣዋል። በዚህ ወቅት መልሱን ዜሮ አድርጎ እና መልዕክት አስተላልፎ ስለሆነ ወረቀቱን የሚጥለው ተጨማዶም ከሆነ አሊያም ቆሽሾ ከሆነ ችግሩ ታይቶ ተስተካክሎ እንዲገባ ይደረጋል። ውጤቱ ተስተካልሎ እስኪለቀቅ ግን የእኔ ውጤት ዜሮ ነው ብለው ቅሬታ የሚያቀርቡ ቢኖሩም ሲስተካከል ግን ቅሬታቸው መልስ ያገኛል።
በሌላ በኩል የፈተኛውን ኮድ ሳይሞሉ መልስ ብቻ ሞልተው ከሰጡ ማሽኑ ዜሮ አድርጎ ውጤቱን ይሰጣል። እኛም ደግሞ ተማሪው በየትኛው ኮድ መፈተኑን ስለማናውቅ ቅሬታ ይቀርባል። በነዚህና በተመሳሳይ የተማሪ ችግሮች ምክንያት ስህተት ሊፈጠር ይችላል እና ሁሉንም እንደየአግባቡ የሚስተካከለውን እያስተካከልን የማይስተካከለውን ደግሞ በግልጽ እየነገርን መልስ እንሰጣለን።
አዲስ ዘመን፦ እስከዛሬ ብሔራዊ ፈተና ውጤት ለመንገር ወራቶች ይፈጃሉ፤ የዘንድሮው የ12ኛ ክፍል ፈተና ከእስከዛሬው በተለየ ሁናቴ በሁለት ሳምንት ነው ተጠናቆ ይፋ የተደረገው። ምክንያቱ ምንድን ነው?
ዶክተር ዲላሞ፦ ዘንድሮ ምንም ዓይነት የተለየ ማሽን አልተጠቀምንም። ውጤቱን ለማሳወቅ እንድንፈጥን ያደረገን ምክንያት በዋናነት ፈተናው በሰላም መጠናቀቁ ነው። በአገሪቷ ፈተናውን ያለምንም ችግር መጨረስ በውጤት ገለጻው ላይም ፍጥነትን ያመጣል።
ፈተናው መታረም የሚጀምረው በመላ አገሪቷ የተሰበሰቡ ሁሉም ፈተናዎች ወደተቋሙ መግባታቸው ሲረጋገጥ ነው። የአንድ ትምህርት ቤት ፈተና በፖሊስ እጅ ተይዞ በጥርጣሬ፣ በስርቆት፣ በማጭበርበር እና በሌሎች ምክንያቶች የአንድ ተማሪ ውጤት በሚዘገይበት ወቅት የመላ አገሪቷን ፈተና ማረም አንጀምርም። አኮቦ ላይ ወይም ሁመራ አሊያም ሌላ ቦታ ላይ በሰላም ምክንያት ፈተናው ሳይጓጓዝ ከዘገየ የሁሉም አካባቢ እንዲዘገይ ያደርገዋል።
በሌላ አገላለጽ የ320 ሺው ተማሪ እንግሊዝኛ ወይም ሒሳብ ፈተና ተጠቃሎ ነው በአንዴ የሚታረመው እንጂ አንድ ተማሪ የወሰዳቸው ሰባት አሊያም ስምንት ፈተናዎች ለብቻቸው አይታረሙም። በዚህ መልኩ ለማረም የሚቻለው ደግሞ ሁሉም ፈተናዎች ተጠቃለው ወደተቋሙ መግባታቸው ሲረጋገጥ ነው። ስለዚህ ሰላም በፈተና እርማት ላይ ያለው አንድምታ ትልቅ ነውና የዘንድሮው ፈተና በሰላም መጠናቀቁ ውጤት ገለጻውም እንዲፈጥን አግዟል።
በሁለተኛ ደረጃ ተማሪዎች በኮቪድ ምክንያት ብዙ ጊዜ ከትምህርት ውጪ ሆነው ቆይተዋል። ስለዚህ እንደገና በእርማት ምክንያት መቆየት ስለሌለባቸው 24 ሰዓት እንዲሰራ ተደርጓል። ሥራውን በውጤታማነት ማቅረብ አለብኝ የሚል የአመራር ቁርጠኝነት ነበር። ውጤቱ ቢዘገይ ለምን ተብሎ በፍርድ ቤት አንከሰስም፤ ነገር ግን ተማሪዎች ከዚያም በላይ በቤታቸው ቢቆዩ መሰላቸት ውስጥ ይገባሉ፤ ለእኔም እንደአመራር የሚያስተላልፈው መልዕክት ጥሩ አለመሆኑን አውቃለሁ። ስለዚህ በትብብር ከሠራተኞች ጋር ሰፊ ሥራ አከናውነናል።
የሰዓት አጠቃቀማችንን እና የሥራ ስምሪታችንን የተደራጀ በማድረግ ለእርማቱ ብቻ 132 ሰዎች እንዲገቡ አድርናል። በሚሊዮን የሚቆጠሩ ፈተናዎች ስለነበሩ እነሱን በስንት ቀን መጨረስ አለብን የሚለውን አሰላንና ወደሥራ ገባን። ከዚህ ቀደም በቀን 160 ሺህ ፈተናዎች ሊታረሙ ይችል ይሆናል፤ ዘንድሮ ግን በአንድ ቀን 400 ሺህ ፈተናዎችን አርመናል። ይህም የተፈና ውጤት በሁለት ሳምንት እንድናሳውቅ ረድቶናል።
ከላይ የጠቀስኳቸው ድምር ውጤቶች ያስገኙት ግብ እንጂ ምናልባት ሦስት አዳዲስ አመራሮች ወደቦታው ከመምጣታችን በቀር አዲስ ቴክኖሎጂ ያስመጣነው የለም፤ አዲስ የፈተና ወረቀት አስተራረምም ሆነ መዋቅርም የለም።
አዲስ ዘመን፦ የ12 ኛ ክፍል ብሔራዊ ፈተና ተሰረቀ ተብሎ በየጊዜው በማህበራዊ ሚዲያ ይለቀቃል፤ ዘንድሮም ተመሳሳይ መረጃ ሲለቀቅ ነበር። ከዚህ አንጻር ዘንድሮ ፈተናዎች ተዘጋጅተው እስኪታረሙ ድረስ የተከተላችሁት የተለየ አሠራር አለ?
ዶክተር ዲላሞ፦ ከዚህ ቀደም አንድ ፈተና ብቻ በአንድ የትምህርት ዓይነት ትዘጋጅና እሷ ትሰጣለች። ድሮ በነበረው ልምድ መንገድ ላይ እንኳን ነገሮች ቢበላሹ እንደገና ሌላ ፈተና ለማዘጋጀት ነው የምትሄደው። ዘንድሮ ለእያንዳንዱ የትምህርት ዓይነት ስምንት የተለያዩ ፈተናዎች እንዲዘጋጁ ነው ያደረግነው።
በእርግጥ ሥራው ለባለሙያዎቹም ለእኛም ከባድ ነው። ፈተና ማዘጋጀት ማለት እራሱ መልሶ ትምህርቱን ማጥናት እንደማለት ነው። በየዓመቱ ችግር ሳይፈጠር አንድ አንድ እንጠቀም ቢባል እንኳን በፈተና ባንኮች/ Exam Bank/ ለቀጣይ ስምንት ዓመታት የሚሆን ይዘናል። ለዘንድሮው ስምንት ፈተናዎች ከማዘጋጀታችን በተጨማሪ ለእያንዳንዱ ትምህርት የተዘጋጀውን አንድን ፈተና በአራት ኮድ ስንለየው በአጠቃላይ 32 ዓይነት ፈተናዎችን ይዘን ነበር ማለት ነው።
ከዚህ ውጪ ፈተና ያዘጋጀው ሰው እራሱ ነበር ብርሃንና ሰላም በመሄድ እራሱ አሳትሞ የሚያስረክበው። አሁን ግን ፈተና ያዘጋጁ ባለሙያዎች ከስምንቱ ፈተናዎች የትኛው እንኳን እንደታተመ አያውቁም። የተዘጋጀውን ሁሉንም ፈተና እኔ የተቋሙ ኃላፊ እና አንድ ሌላ ሰው ብቻ ሆነን ከስምንቱ አንዱን መርጠን ነው በምስጢራዊ ህትመት ሂደቱ እንዲከናወን ያደረግነው።
ከዚህ ባለፈ የተፈታና ስርቆትን ለመከላከል ከተቋማችን ቢሮ እስከብርሃንና ሰላም ማተሚያ ድረስ ያለውን መንገድ ሁሉ በካሜራ እይታ ውስጥ እንዲገባ ተደርጓል። ከኢንፎርሜሽን መረብ ደህንነት ኤጀንሲ /ኢንሳ/ ካሜራዎችን አምጥተን ብርሃንና ሰላም ግቢ ውስጥ እና ህትመት ክፍል ጭምር እንዲገጠሙ አድርገናል። ስለዚህ እያንዳንዷ እንቅስቃሴ በቁጥጥር ስር ነበረችና ፈተናው ሊሰረቅበት የሚችልበትን ዕድል እንዲጠብ አድርገናል።
ዘንድሮ ፈተናው ተሰርቋል፤ ወጥቷል የተባለው ሀሰት ነው። የኩረጃ ሙከራ ግን በቴሌግራም የሞባይል መተግበሪያ ላይ ታይቷል። ይህን በአግባቡ ለማስረዳት አንዳንድ ተማሪዎች ሲላላኩት የተያዙት እና ቴሌግራም ላይ የታየው የፈተና ወረቀት ምስል የተለጠፈበት ሰዓት መመልከት ቢቻል 8:05 እና 8:15 ሰዓት አካባቢ ነው። በዚህ ወቅት ደግሞ ተማሪዎች ፈተናው ላይ ነበሩ።
መምህሩ ፈተናውን ወዲያውኑ ሲያድል በድብቅ ሞባይል ይዘው የገቡ ተማሪዎች አነሱት። ይህም በፈተና ቦታዎች መግቢያ በር ላይ የነበረ እንዝላልነት ያመጣው ችግር ነው። ይህንንም አብዛኛው ሞባይል ይዞ የገባ ተማሪ ባለመኖሩ ሊያገኘው አይችልም። በአንጻሩ ግን የትኛዎቹ የቴሌግራም ቡድኖች ላይ የፈተና ኩረጃን የሚያስፋፉ መረጃዎች ሊለቀቁ ይችላል የሚለው ቀድሞ በጸጥታ ሰዎች በኩል እጃችን ገብቷል። የመጀመሪያው ፎቶ ሲለጠፍ በቦታው ያለው ፈታኝም ሆነ የግቢው ተማሪ እንኳን ሳያውቅ ቀድሞ እኔ እጅ ገብቷል።
ከአዲስ አበባ 600 ኪሎሜትር በላይ ርቀት ካለው ቦታ ነበር ያ የፈተና ምስል የተለቀቀው። በወቅቱ ለትምህርት ቢሮው ኃላፊ ደወልኩ፤ ኃላፊው ለዞኑ፤ ዞኑ ለፈተና ጣቢያው እያለ ፖሊስ ወዲያውኑ ፈተናውን ለመልቀቅ የሞከረችውን ልጅ በአምስት ደቂቃ ውስጥ ያዛት።
በአጠቃላይ ማህበራዊ ሚዲያን በመጠቀም ፈተና በቴሌግራም በመልቀቅ ለማጭበርበር የሞከሩ 30 ተማሪዎችን ይዘናል። ከዚህ ውስጥ አስገራሚው ሞባይል ይዞ ወደፈተና የገባው አንድ ተማሪ ፈተናው ባልተጀመረበት ቀን ቀድሞ ወደትምህርት ቤት ከገባ በኋላ ስልኩን አፈር ላይ በፌስታል ጠቅልሎ ደበቀው። በፈተናው ቀን ተፈትሾ ገባና ያንን ስልክ አንስቶ ወደክፍሉ በመግባት ፎቶ ለመላክ ሞከረ። እንደዚህ ዓይነት በርካታ ሙከራዎች ተደርገዋል ግን ሊሳኩ አልቻሉም።
መጀመሪያ ተለቀቀ የተባለውን አፕቲትዩድ ፈተና ለማጣራት በሚል ፈተናውን ያዘጋጁትን ፕሮፌሰር ሄጄ መልሱንም አብረው ይስጡኝ አልኳቸው። ከዚያ የተለቀቀውን መልስ አየሁና ይሄንን መልስ ተማሪዎች ቢያገኙት ስንት ያመጡ ነበር የሚለውን ሳጣራ ከመቶ 56 ነበር የሚያመጡት።
በዘንድሮ ስኬል ደግሞ ለማለፍ ቢያንስ በመደበኛ ተማሪ ከ70 በላይ ማምጣት አለበትና ኮርጆም ከሆነ ያ ተማሪ ወድቋል። ይሄ ተኮረጀ የተባለው ውጤት ከመቶ 80 እና 90 የሚያስገኝ ቢሆን ኖሮ እኔም ፈተናው እንዲቆም ለመንግሥት አሳውቅ ነበር። ይህም ቢሆን ግን ፈተናዎቹን ሁሉ ሳይሆን ተሰረቀ የተባለውን ብቻ ነበር ልናስቆም የምንችለው። ባለፉት ሁለት እና ሦስት ዓመት የነበረው ችግር አንድ ፈተና ተሰረቀ ሲባል ፈተናዎቹ ሁሉ እንደተሰረቁ አድርጎ የመቁጠር ችግር ነበር።
ተሰረቀ የተባለውን ትምህርት ብቻ በማጣራት ማስቆም ይገባል እንጂ ሁሉንም ፈተናዎች መሰረዝ አይቻልም። ምክንያቱም ፈተናው በእራሱ ሀብት ነው። ዘንድሮ ግን ከፍተኛ ጥንቃቄ በማድረግ፤ ቴክኖሎጂን ጥቅም ላይ በማዋል እና ኩረጃ እንዲስፋፋ ሊያደርጉ የነበሩ ተማሪዎችን ጭምር በመያዝ ፈተናው በሰላም እንዲጠናቀቅ አድርገናል።
አዲስ ዘመን፦ ለተማሪዎች ከምታቀርቧቸው ፈተናዎች አንዱ የሕግ ትምህርት መውጫ ፈተና ነው፤ ተፈታኞቹ ደግሞ ከቀድሞ ጀምሮ ሕግ ላይ ትኩረት የተደረገው ሞጋች ማህበረሰብ እንዳይፈጠር ከማሰብ ነው የሚል ቅሬታ ያነሳሉ፤ በዚህ ላይ ምን ይላሉ?
ዶክተር ዲላሞ፦ በዚህ አግባብ መረዳት አያስፈልግም። ሕግ ብቻ አይደለም የጤና ዘርፉም ላይ ጭምር ነው ፈተና እየተሰጠ ያለው። ጤና ላይ የሚሰጠው ፈተና እንዲያውም አሁን ላይ ውጤት እየተገለጸ ነው የሚገኘው። ከሳምንት በፊት እኔም በየአካባቢው የፈተና አሰጣጡን ሁኔታ ተዟዙሬ ተመልክቻለሁ።
በአማራ ክልል፣ በደቡብ ብሔር ብሐረሰቦችና ሕዝቦች እንዲሁም በተለያዩ ክልሎች ላይ የሚገኙ የሕክምና ዶክተሮች፣ ነርሶች እና ሌሎችም የጤና ባለሙያዎች ፈተናውን ወስደዋል። 18 ሺህ ተማሪዎች ናቸው በጤናው ዘርፍ ፈተናውን የወሰዱት፤ እና ፈተናውን ለሕግ ተማሪዎች ብቻ የቀረበ አድርጎ መውሰድ አይገባም።
አዲስ ዘመን፦ የጤና ዘርፉ ፈተና ከምዘና ጋር የተያያዘ እንጂ ከመውጫ ፈተና ጋር የተገናኘ ስላልሆነ ነው የሕግ ፈተናው ላይ በተለየ ጥያቄ የሚያነሱት?
ዶክተር ዲላሞ፦ ሕግ እና ጤና በመሠረቱ በሰው ሕይወት ላይ የምትወስነው ነገር ስለሆነ ነው በልዩ ሁኔታ ፈተናዎቹም የሚሰጡት። አንድ ተፈታኝ በዕውቀትና በችሎታ ሕጉን አውቆት ለዳኝነትም ሆነ ለጥብቅና የሚያበቃ ብቃት ኖሮት ውሳኔ እና ፍርድ መስጠት የሚችል ባለሙያ ነው የሚፈለገው።
በዚህ ረገድ ክቡር የሰው ሕይወት ላይ የሚፈርድ ዳኛ መውጫ ፈተናውን ማለፍ አለበት ነው አላማው። ይህን አላማ ይዘው የመጡ ተቋማትን ጥያቄ ይዘን ነው እያስተናገድን ያለነው እንጂ ከነገ ጀምሮ ደግሞ እስካሁን ስላደረጋችሁት እናመሰግናለን ከዚህ በኋላ ይቅር ፈተናው ካሉ ለምን ብለን የምንከስበትም ሁኔታ የለንም።
በመሰረቱ በኃላፊነት ደረጃ መውጫ ፈተናውን የማዘጋጀት ኃላፊነቱ የእኛ አይደለም። መውጫ ፈተና እና የምዘና ፈተና የመስጠት ተግባሩ የእኛ መደበኛ ሥራ ባይሆንም ተቋማት እኛ ጋር በአንድ ምክንያት ይመጣሉ።
ይሄውም ተቋማችን ፈተና በመስጠት፣ በማረም፣ ደህንነቱን በማስጠበቅ እና በማስተዳደር ልምድ ስላለው እናንተ ፈትኑልን ብለው በትብብር መልክ ነው ተቋማት ወደእኛ የሚመጡት። የፍትህ ማሻሻያ ኢንስቲትዩት የሚባለው ተቋም ከእኛ ጋር ስምምነት ተፈራሞ አብረን እየሰራን ነው። በዚህ አግባብ ነው የሕግ መውጫ ፈተናን የምንፈትነው።
እኛ የተዘጋጀውን ፈተና ማሳተም ከዚያ መፈተንና ማሳረም ነው ሥራችን። ፈተና የሚያዘጋጀው የፍትህ ማሻሻያ ኢንስቲትዩት ነው። ስለዚህ ተማሪዎችም ከፈተናው ጋር በተያያዘ እኛ ጋ ቅሬታ ማቅረብ አይገባቸውም የምንለውም ለዚህ ነው።
እኛ ሂደቱን የማከናወን እና የማስተዳደር እንጂ ዋነኛ የመውጫ ፈተናው ባለቤት አይደለንም። ፈተና ክፍሉ ውስጥ ተፈታኞች በአግባቡ እንዲስተናገዱ ማድረግ አለበለዚያ ፈተናውን ሰብስበን ለአራሚው መስጠት ነው የእኛ ኃላፊነት። ከዚህ ውጪ ውሳኔዎቹ ላይ የለንበትም። በዚህ ረገድ የመረጃ ክፍተት አለ።
ጠቅላይ አቃቤ ሕግ በአገሪቷ የፍትህ ሥርዓት ውስጥ የሚቀጠር ማንኛውም ሰው ፈተናውን ሳያልፍ ወደሥራ መግባት አይችልም ብሎ ሕግ ካወጣ እኛ በዚያ መሃል ገብተን አይሆንም የምንልበት ምክንያት አይኖርም።
አዲስ ዘመን፦ የሕግ መውጫ ፈተናውን የሚያርሙ ሰዎች ገለልተኛነት ላይ የሚቀርቡ ቅሬታዎች አሉ፤ በዚህ ረገድ ለእናንተም የቅሬታ ምንጭ ሆኖ እንዳይቀጥል ምን አሠራር እየተከተላችሁ ነው?
ዶክተር ዲላሞ፦ በፈተና አስተራረም ላይ የጤና ምዘና ፈተና ምርጫ ስለሆነ በማሽን ነው የሚታረመው። የሕግ ግን የጽሑፍም መልስ ስላለው ለእያንዳንዱ የሕግ መውጫ ፈተና ሦስት ሦስት ባለሙያዎች ተመድበው ነው በእጅ የሚታረመው።
እኛ ተቋም ጋር የሕግ ፈተናን የሚያርም ሰው የለም። የፍትህ ማሻሻያ ኢንስቲትዩት ነው ከየዩኒቨርሲቲው የተመለመሉ ባለሙያዎችን ለአራሚነት መርጦ የሚልክልን። ባለሙያዎቹ ሲመጡ ነው በእኛ ተቋም በኩል ፈተናውን የሚታረመው። ሦስት ባለሙያዎች የመመደባቸው ምክንያት ደግሞ የጽሑፍ መልስ ሲሆን አንድ አራሚ ያየበት መንገድ የተሳሳተ እንዳይሆን እና በመልሶቹ ላይ የጠራ አተያይ እንዲኖር ለማስቻል ነው።
ሰው ነውና፤ ተማሪው ጥያቄውን የተረዳበትና የመለሰበት መንገድ ምርጥ ሆኖ ሳለ አራሚው ተሳስቷል ሊል ይችላል። አራሚው ከሚያውቀው ውጪ ጥሩ የሰራ ተፈታኝ ሊኖር ስለሚችል አራሚዎች እየተቀያየሩ ያዩታል።
በስም አጋጣሚ እንኳን የሚያውቁት ሰው ካለ እንዳያዳሉ በሚል ጥንቃቄ ይደረጋል። በተጨማሪ አራሚዎቹ ከየዩኒቨርሲቲዎች የሚመጡ ባለሙያዎች በመሆናቸው ሙሉ በሙሉ የዕድል ችግር እንደማይፈጠር እርግጠኛ ነኝ።
አዲስ ዘመን፦ መውጫ ፈተናውን ምን ያክሉ ተፈትኖ አለፈ የሚለውም አከራካሪ ነው፤ ምክንያቱም ጠቅላይ አቃቤ ሕግ እና በየፍርድ ቤቱ የሚሰሩ ባለሙያዎች ጭምር ሲወድቁ ይስተዋላልና ይህ ለእናንተም የቅሬታ ምንጭ አልሆነባችሁም?
ዶክተር ዲላሞ፦ ይህን ጥያቄ መመለስ አልችልም። እኛ ከፈተናው ሂደት ጋር እንጂ ምን ያክል አለፈ አላለፈም ከሚለው ጋር የሚያያዘውን ጉዳይ አናውቅም። በዓመት ሁለት ጊዜ የሕግ ፈተና ይሰጣል። ከዚህም በኋላ የሕግ ፈተናው ይኖራል ብዬ አስባለሁ።
ምን ያክል እንደተፈተነ ይታወቃል፤ በእርግጥ እኔም አዲስ ነኝ፤ መረጃዎችን ማገላበጥ ይጠበቅብኛል። ምን ያክሉ አልፏል የሚለውን ግን አስፈታኙ ተቋም ነው ወስኖ ተግባር ላይ የሚያውለው። በተመሳሳይ ከተፈታኞች አቅም ጋር በተያያዘ ከፓርላማም፤ ከፍርድ ቤትም ሆነ ከፖሊስ አሊያም ከሌላ ቦታ ይምጣ ስለተፈታኙም የምናውቀው ነገር የለም። ማለፊያ ነጥቡን የሚቆርጠውም የፍትህ ማሻሻያ ኢንስቲትዩት ነው።
ሰዎች ባለማወቅ ብዙ ጊዜ ቅሬታቸውን ይዘው የሚመጡት እኛ ጋር ነው። ከሕግ ፈተና ጋር ተያይዞ ብቃት አለኝ ይሁንና አስተራረሙ ልክ አይደለም፣ ውጤቴ አግባብ አይደለም እና መሰል ጥያቄዎችን ይዘው የሚቀርቡ ተፈታኞች አሉ።
ሲቀርቡ ግን ቅሬታችሁ እኛ ጋር የሚፈታ አይደለምና ወደትክክለኛው የፈተናው ባለቤት ሂዱ በማለት እንመልሳቸዋለን። ስለዚህ ከተፈታኙ ዘንድ የሚመጣው ቅሬታ በሙሉ የእኛ አሠራር ሊፈታለት እንደማይችል እየገለጽን ነው።
አዲስ ዘመን፦ በቀጣይ ጊዜያት ወረቀት አልባ ኮምፒዩተራይዝድ ፈተና ለመስጠት ዝግጅት የምታደርጉት ዝግጅት ምን ደረጃ ላይ ይገኛል?
ዶክተር ዲላሞ፦ ከወረቀት አልባ ፈተና ጋር በተያያዘ በመሠረቱ በቢሊዮኖች የሚቆጠር ገንዘብ ይጠይቃል። ፈተናውን ኦንላይን ለመስጠት የሚረዱ ቴክኖሎጂዎች በዓለም አቀፍ ገበያ ላይ የሚገኙ ናቸው። ድሮ በ200 ሚሊዮን የሚሰራው ሥራ ለ2014 ዓ.ም ብቻ ከላፕቶፕ ግዥ ውጪ አንድ ነጥብ አምስት ቢሊዮን ብር ያስፈልጋል። ታብሌት ጥቅም ላይ የሚውል ከሆነ ደግሞ ምናልባት ከአምስት ቢሊዮን ብር በላይም ሊጠይቅ ይችላል።
ፈተናውን ኦንላይን ለመስጠት የሚረዱ ቪሳት፣ ላፕቶፖች እና ባዮሜትሪክስ ዳታ የተሰኙ መሣሪያዎችን ከውጭ አገራት ነው የሚመጡት። ዘመናዊ የእርማት ማሽኖችም በአገር ውስጥ የሌሉ በመሆናቸው የውጭ ምንዛሬን በከፍተኛ ሁኔታ ይጠይቃሉ።
ይህ አሠራር አሁን ላይ የምንጨነቅበትን ፈተና ተሰረቀ አልተሰረቀ የሚል ስጋት የሚያስቀር እና ደህንነቱ የተጠበቀ ሥራ ለማከናወን የሚያግዝ ነው። ፈተና ሲጓጓዝ ተበላሸ፣ ተኮረጀ የሚለውን ይቀርፋል። ታብሌቶች ላይ የሚወጡ ፈተናዎች ተማሪው ቢፈልግ ወደፊትና ወደኋላ እያደረገ መስራት የሚያስችሉ ናቸው። ከዚህ ባለፈ ለማጭበርበር የሚሞክርንም ተማሪ ካሜራ አንስተው በማስረጃ መከላከል ያስችላሉ።
በቀጣይም ፈተናው ኮምፒዩተራይዝድ ሲሆንም ለአካል ጉዳተኞች በተለይም ለዓይነሥውራንም አብረዋቸው የሚያነቡ ሰዎች መመደባችን አይቀርም። በኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ የታገዘውን ፈተና አካል ጉዳተኛ ያልሆነው ተማሪም አልለመድኩትም፤ የኮምፒዩተርም አማራጭ የለኝም ብሎ ቅሬታ ሊያሰማ ይችል ይሆናል። ዓለም ወደፊት ሲሄድ እኛ ወደኋላ መቅረት የለብንምና ወደወረቀት አልባ አሠራር መግባታችን አይቀርም።
በተቋም ደረጃ ካየን ግን የቴክኖሎጂ ልማት እንዲሁም ፈተናን በአገሪቷ ለመስጠት የሚያስችል የመሠረተ ልማት ዝርጋታ በማከናወን ረገድ ገና ነን። በዚህ ረገድ ወደቴክኖሎጂው ስንገባ የሰው ኃይል ልማት ላይም በተመሳሳይ ትልቅ ሥራ መስራት እንዳለብን እንረዳለን። በዚህ ረገድ ቴክኖሎጂውን ለመጠቀም በመንግሥትም ደረጃ ከፍተኛ ቁርጠኝነት አለው።
መንግሥት በገንዘብ ረገድ የትምህርት ጥራት ላይ አልደራደርም፤ ወደቴክኖሎጂው ዓለም መግባት አለብን የሚል እምነት አለው። ይህ ደግሞ ለእኛ አሠራር ትልቅ አቅም ነውና በቀጣይ የተሻለ ውጤት እንደምናመጣ እምነቴ ነው።
አዲስ ዘመን፡– አመሰግናለሁ፤
ዶክተር ዲላሞ፡– እኔም አመሰግናለሁ፡፡
ጌትነት ተስፋማርያም
አዲስ ዘመን ሚያዚያ 20/2013
