ሙሉቀን ታደገ
አንድ ቀን በሥራ ምክንያት ከአዲስ አበባ፣ በደብረ ማርቆስ ባህር ዳር በሚወስደው መንገድ የመሄድ እድሉ ገጠመኝ። በጉዞዬ አንድ ነገር ታየኝ። ለእርሻ መዋል የሚችል መሬት በባህር ዛፍ ተሞልቶ ተመለ ከትኩ ። ‹‹እንዴት ለእርሻ የሚውል መሬት በባህር ዛፍ ይሞላል?›› ብዬ ማሰብ እና ማብሰልሰል ጀመርኩ። ምላሸ አላገኘሁም። በጭንቅላቴ የተፈጠረውን ጥያቄ መመለስ ሳልችል በመንገዴ ዙሪያ ሌላ ነገር ተመለከትኩ። በአዳፍኔ መሣሪያ የተካሄደ ትልቅ ጦርነት ያለ ይመስላል፤ በመንገዱ ዳር የሚገኙ መንደሮች በጭስ ተሞልተዋል። አሁን ደግሞ ያየሁት ነገር ይበልጥ ስሜቴን ሳበው። ይሁን እንጂ በጭንቅላቴ ለተፈጠሩት ሁለት ጥያቄዎች እስካሁን መልስ ማግኘት አልቻልኩም።
የተሳፈርኩበትም መኪና ጭሱን እያቆራረጠ መክነፉን ይዟል። እየመሸ ሲሂድ ጭሱ ይበልጡኑ መንገዳችንን ጋረደው። ወደ ባህር ዳር እየተጠጋን ነው። ያጓጓኝን ነገር ሰው አግኝቼ እስከምጠይቅ ቸኮልኩ። ወዲያውኑ ከተሳፈርኩበት መኪና እንደወርድኩ ስለጉዳዩ ጠየቅኩ። የሰማሁትን ማመን አልቻልኩም። አርሶ አደሮች እህል ማምረት ትተው ከሰል እያከሰሉ ነው፤.. የባህር ዛፍ ከሰል። ‹‹ይህ ሁሉ ሲሆን የአዊ ዞን ግብርና ቢሮ የደን ጭፍጨፋውን እንዴት አይከላከልም?›› የሚል ሌላ ጥያቄ ጭንቅላቴ ላይ ተጫረ። ለጥያቄዬ መልስ ለማግኘት ፈልጌ ለአዊ ዞን ግብርና መምሪያ ደወልኩ። ከባለሙያው ያገኘሁት መልስ የሚገርም ነው። ያገኘሁት የግብርና ባለሙያ እንደገለፀልኝ የአካባቢው መሬት በአሲድ ክፉኛ ተጎድቷል። ስለሆነም በአዊ ዞን መሬታቸው በአሲዳማ አፈር የተጎዳባቸው አርሶ አደሮች ኑሯቸውን ለማሸነፍና በልቶ ለማደር የአኗኗር ዘይቤያቸውን በመቀየር እህል ዘርቶ በማጨድ ፋንታ ከሰል ማክሰል ቀጥለዋል።
“በእንቅርት ላይ ጀሮ ደግፍ እንዲሉ” ደግሞ ያመረቱትን ከሰል ለመሸጥ ከአዊ ዞን ወደ መሐል አገር ሲመጡ፤ ኑሯቸውን በከሰል ሽያጭ ላይ መሰረት ያደረጉ ሰዎች የተለያዩ ችግሮች እንደሚገጥማቸው ሰማሁ። በአጋጣሚ በዚሁ አካባቢ የተዘጋጀውን ከሰል ለመሸጥ የተንቀሳቀሱ ግለሰብ ፈታኝ ሁኔታ እንዳጋጠማቸው በመግለጽ ወደ ዝግጅት ክፍላችን ጎራ በማለታቸው፤ የዛሬ ፍረዱኝ አምዳችን ከዚሁ ጋር የተገናኘ ነው።
ቄስ ዳዊት መለስ ይባላሉ። በአማራ ክልል በአዊ ቤሔረሰብ አስተዳደር በሳንጆ ወረዳ የበታ ቀበሌ ነዋሪ ናቸው። እርሳቸውም በአካባቢው እንደሚገኝ ማንኛውም ሰው ሁሉ መሬታቸው በአሲዳማ አፈር ተጎድቶባቸው ኑሯቸውን በከሰል ምርት ላይ አድርገዋል። ቄስ ዳዊት በህጋዊ ወኪላቸው አቶ ጌታሁን አስፋው አማካኝነት ያመረቱትን ከሰል ወደ መሐል አገር ማለትም ወደ አዲስ አበባ እና አዲስ አበባ ዙሪያ ባሉ ከተሞች በጅምላ ለሚረከቡ ነጋዴዎች ይሸጣሉ። ነገር ግን የቄስ ዳዊት መለስ ህጋዊ ወኪል ከሰል ለመሸጥ ሲንሳቀስ በሰበታ ፖሊስ ከሰሉ ተያዘ። በዚህ ሳቢያ የቄስ ዳዊት ወኪል አቶ ጌታሁን የአስተዳደር በደል ተፈፀመብን በማለት ለአዲስ ዘመን ዝግጅት ክፍል ህዝብ ይፍረደኝ ሲሉ አቤት አሉ።
ውድ አንባቢያን “ነገርን ከስሩ ውሃን ከጥሩ” እንደሚባለው ለመፍረድ ይመች ዘንድ ተፈጠረ ስለተባለው ችግር ተበድያለሁ ያለውን አካል እና የሰበታ ፖሊስ መምሪያን በዝርዝር በማናገር መለስ ይዘን ቀርበናል። ነገሩ እንዲህ ነው፡- አቶ ጌታሁን በአዲስ አበባ የሚኖሩ እና ከአዊ ዞን የሚላክላቸውን ከሰል በውክልና የሚሸጡ ግለሰብ ናቸው። ለህጋዊ ወኪልነታቸውም የአዲስ ዘመን ዝግጅት ክፍል በአዊ ዞን በሳንጆ ወረዳ የበታ ቀበሌ ከተጻፋ የወረቀት ሰነድ ማረጋገጥ ችሏል።
እንደ አቶ ጌታሁን ገለፃ፤ ከአዊ ዞን በአንድ ቀን ከ50 አስከ 60 መኪና ከሰል ተጭኖ ወደ አዲስ አበባ ይገባል። ከሰሉ ከአዊ ዞን ተጭኖ ሲመጣ ደረሰኝ ይቆረጣል። ደረሰኙ የሚቆረጠውም ለግብርና ቢሮ እና ለፌዴራል ገቢዎች ነው። በዚህም ደረሰኝ ከሰል የጫነው ሰው ህጋዊ መሆኑ ተረጋግጦ የይለፉ ፈቃድ ይሰጠዋል።
አቶ ጌታሁን እንደሚገልፁት፤ ከሰል ለማክሰል ፈቃድ እንዲሁ አይሰጥም። ፈቃድ ሲሰጥ መጀመሪያ ለከሰል ጥቅም ሊውል የታቀደውን ወይም ለከሰል ምርት የተዘጋጀውን እንጨት ከሰል አክሳዩ ግለሰብ ለግብርና ባለሙያ ያሳያል። የግብርና ባለሙያው ገምግሞ ፈቃድ ይሰጣል ወይም ይከለክላል። በዚህም መሰረት ከግብርና ባለሙያ ፈቃድ ከተገኘ ከሰል የማክሰል ሥራ ይከናወናል። ይህን የክሰል ማምረት ሥራ የሚያከናውነው አርሶ አደሩ ነው። አርሶ አደሮች ልክ አትክልት ወይም አዝዕርት አምርተው ለነጋዴዎች እንደሚሸጡት ሁሉ ክሰሉንም ለነጋዴዎች ይሸጣሉ። ነጋዴውም በግብርና ባለሙያ ፈቃድ ካገኘ አርሶ አደር ውጭ ከማንኛውም አርሶ አደር መግዛት አይችልም።
ነጋዴው ከአርሶ አደሩ ከተረከበ በኋላ ወደ መሃል አገር አምጥቶ ለመሸጥ ደግሞ የራሱ ህጋዊ አካሄድ አለው። በዚህም መሰርት ከአርሶ አደር የተገዛን ክሰል ወደ መሃል አገር አምጥቶ ለመሸጥ ነጋዴው በኩንታል ዘጠኝ ብር ቀረጥ ይከፍላል። አቶ ጌታሁን ይህን ሂደት ተከትለው በቀን 28 ጥር ወር 2013 ዓ.ም ከአዊ ዞን የሰሌዳ ቁጥሩ ኦሮ 53102 በሆነ የጭነት አይሲዙ አራት መቶ ኩንታል ከሰል ጭነው መዳረሻቸውን ዓለም ገና ከተማ አድረገው መንገዳቸውን ወደ አዲስ አበባ ያደርጋሉ። አዲስ አበባም በሌሊት ይደርሳሉ። ሲነጋጋ ክሰሉን ለደበኛው ዓለም ገና ከተማ ማድረስ ስላለባቸው ጉዟቸውን መቀጠላቸውን አቶ ጌታሁን ይናገራሉ።
ሌሊቱ ሊነጋጋ ሲልም ከሰል ጭኖ ሲጓዝ ያደረው መኪናም የያዘውን ክሰል ለደንበኛው ለማድረስ በአዲስ አበባ ዙሪያ ወደምትገኘው ዓለም ገና ከተማ እንዳቀና ገልፀው፤ ይሁን እንጂ “አይጥ ወልዳ ወልዳ ጂራቷ ሲቀር ሲጥ” እንዲሉ ጭነት ጭነው ከተነሱበት አዊ ዞን ጀምሮ በየኬላው ህጋዊ ማስረጃወችን በኬላ ላይ ለሚገኙ የፀጥታ አካላት እያሳዩ ያለምንም ችግር ዓለም ገና ከተማ ይደርሳሉ። ዓለም ገና ከተማ ወደ ሰበታ መውጫ ላይ ሲደርሱ፤ በሞተር ብስክሌት የሚንቀሳቀሱ ሁለት ፖሊሶች አግኝተው ያስቆሟቸው መሆኑን ይናገራሉ።
እንደ አቶ ጌታሁን ገለፃ፤ ዓለም ገና ላይ ያስቆሟቸው ሁለት ፖሊሶች ስለጭነቱ ህጋዊነት የሚያረጋግጥ ማስረጃ አቶ ጌታሁንን ይጠይቋቸዋል። አቶ ጌታሁንም ፖሊሶች የጠየቁትን ማስረጃ ይሰጧቸዋል። ነገር ግን ፖሊሶች ደረሰኙን ካዩት በኋላ ‹‹ህጋዊ አይደለም›› እንዳሏቸው አቶ ጌታሁን ይናገራሉ። እርሳቸውም ‹‹ደረሰኝ አይታችሁ ለምን ህጋዊ ስለመሆኑ ትጠራጠራላችሁ፤ ህጋዊ ስለመሆኑ ማረጋገጥ ከፈለጋችሁ ፈቃዱን ከሰጠኝ ቢሮ ደውላችሁ ማረጋገጥ ይቻላል›› ማለታቸውን ይናገራሉ። ነገር ግን ከፖሊሶቹ የተሰጣቸው መልስ ‹‹ይህ ሰነድ ኦሮሚያ ክልል ላይ አይሰራም›› የሚል እንደነበር ያስረዳሉ።
‹‹ለምን? ›› በሚል በአቶ ጌታሁን ለቀረበው ጥያቄ፤ በኦሮሚያ ክልል የከሰል ፈቃድ ብሎ ነገር አይሰራም፤ የሚል መልስ የተሰጣቸው መሆኑን ይናገራሉ። አቶ ጌታሁን ‹‹ ከክልላችን ውጭ መሸጥ እንድንችል ለሚመለከተው ሁሉ ተብሎ የይለፍ ወረቀት ተሰጥቶናል። ስለዚህ ለምን ትከለክሉናላችሁ?›› ብለው ቢጠይቁም፤ ሾፌሩን ከመኪናው በማስወረድ መኪናውን አንድኛው ኮማንደር እያሽከረከረ ፖሊስ ጣቢያ ለመውስድ መሞከሩን አስታውሰው የነበረውን ሁኔታ ያስረዳሉ። ‹‹ከሰሉ ብዙ ስለሆነ መኪናውን ለማሽከርከር ጥንቃቄና ልምድ ይጠይቃል ያለበለዚያ መኪናው ይወድቃል። ›› ብለው ፖሊሱን በመለመናቸው ሌላ ሹፌር አስመጥተው መኪናውን ወደ ፖሊስ ጣቢያ በመውሰድ አሰሩት ይላሉ ።
‹‹ህዝብ እውነታውን አውቆ እንዲፈርደኝ ስለሰነዱ ህጋዊነት ሊታወቅልኝ ይገባል›› የሚሉት አቶ ጌታሁን፤ በሕጉ መሰረት ለጫኑት አራት መቶ ኩንታል ከሰል 3 ሺህ 6 መቶ ብር ቀረጥ እንደከፈሉና ክፍያም 3 ሺህ 3 መቶው ለገቢዎች ቢሮ ሲሆን፤ ቀሪው 3 መቶው ብር ደግሞ ለግብርና ቢሮ የተከፈለ ቢሆንም ህጋዊውን መንገድ ተከትለው ቢሄዱም የተበደሉ መሆናቸውን ያብራራሉ።
መኪናው የተያዘው በ29 ቅዳሜ ስለነበር፤ ሰኞ የካቲት 1 ቀን 2013 ዓ.ም ወደ ፖሊስ ጣቢያው ሄደው ቢጠይቁም ማንም ሊያስተናግዳቸው እንዳልቻለ የሚገልፁት አቶ ጌታሁን፤ በሦስተኛው ቀን ለሰበታ የፖሊስ መምሪያ ሃላፊ አቤቱታ አቀረቡ። ነገር ግን የከተማው የፖሊስ መምርያ ሃላፊ ‹‹ እዚያው ከእነሱ ጋር ጨርስ የሚል ምላሽ ሰጠኝ።›› ይላሉ። በዚህም ምክንያት ከማንም ምንም ምላሽ ሳያገኙ ረቡዕ የካቲት ሶስት ቀን በመንገላታት ብቻ መምሸቱን ይገልፃሉ።
መኪናው ዓለምገና ሰበታ መውጫ በተያዘ ጊዜ ለፖሊሶች ህጋዊ ስለመሆናቸው የከፈሉበትን ሰነድ ቢያሳዩም ጭራሽ የከፈሉበት ማስረጃ የተወሰደባቸው መሆኑን እና ማስረጃ አልባ መሆናቸውን ገልፀው፤ ለአዊ ዞን ግብርና ቢሮ በስልክ ደውለው በመጠየቅ ከግብርና እና ከገቢዎች የተሰጣቸውን ህጋዊ ደረሰኞች በደብድቤ በድጋሚ እንዲሰጣቸው በመጠየቃቸው ቀሪ የወረቀት ሰነድ በማመሳከር ለሁለተኛ ጊዜ ለሚመለከተው ሁሉ የሚል የድጋፍ ደብዳቤ ተጨምሮበት የህጋዊነት ማስረጃ ቢሰጣቸውም መፍትሔ አለማግኘታቸውን ይናገራሉ።
በማግስቱ ‹‹ መፍትሄ አገኝ እንደሆነ›› ብለው ወደ ፖሊስ ጣቢያው ሲሄዱ የካቲት ሶስት ለሊት እቃው ተራግፎ ማግኘታቸውን፤ ነገር ግን የት እንደተራገፈ እንደማየውቁ በማመልከት፤ ክሰሉ መራገፉን ባረጋገጡበት ሰዓት ሣር ቤት ለሚገኘው የኦሮሚያ ፖሊስ ኮሚሽን በመሄድ የደረሰባቸውን በደል አቤት ማለታቸውን ይገልፃሉ።
እነሱም በአቶ ጌታሁን ፊት ለሰበታ ፖሊስ መምሪያ ደውለው ስለተፈጠረው ችግር መጠየቃቸውን እና በስልክ ልውውጡም ህጋዊ ደረሰኝ እያላቸው ከሚመለከታቸው አካላት ደውላችሁ ሳትጠይቁ ለምን ታራግፋላችሁ? በሚል ጥያቄ መቅረቡን አመላክተው፤ የሰበታ ፖሊስ መምሪያ ሃላፊ ኮማንደር ሚሊኬሳ ተበደልኩ ያለው ሰው ወደ ሰበታ ቢመጣ መፍትሄ እንደሚሰጠው ከአዲስ አበባ ለደወለላቸው የኦሮሚያ ፖሊስ ኮሚሽን መናገራቸውን አቶ ጌታሁን ያስረዳሉ።
እንደ አቶ ጌታሁን ገለፃ፤ ወደ ፖሊስ መምሪያው በሚሄዱበት ጊዜ ‹‹ በኮሚቴ ወስነን አራግፈናል›› የሚል
ምላሽ በሰበታ ፖሊስ ምላሽ ተሰጥቷቸዋል። ለዚህም እንደዋና ምክንያትነት ያነሱት ‹‹የክሰል ንግድ ህጋዊ ፈቃድ የለህም›› የሚል እና በኦሮሚያ ክልል ላይ ለክሰል ንግድ ፍቀድ ስለሌለ ከሰሉን ማራገፋቸውን እንደነገሩአቸው አቶ ጌታሁን አመላክተዋል።
ይህ በእንዲህ እንዳለ የወረዳው ፖሊስ ጽህፈት ቤት ‹‹ሰኞ ተመልሳችሁ ኑ›› እንዳላቸው የሚናገሩት አቤቱታ አቅራቢው፤ ሰኞ ተመልሰው ሲሄዱ አንድ የፖሊስ አካል ወደ ቦታው መሄድ እንደሌለባቸው እንደነገራቸውና ካልሆነ ግን በእስር ውስጥ ሁነው የማጣራት ሥራ እንደሚሰራ ሲነግሯቸው ‹‹ ያስሩኛል ›› ብለው በመሥጋት ወደ ሰበታ ፖሊስ ከሚሽን መመሪያ አለመሄዳቸውን ይናገራሉ። እዚህ ላይ አቶ ጌታሁን ‹‹ህዝብ ሊያውቅልኝ እምፈለገው ነገር ቢኖር የሰበታ ፖሊስ ሊያስረኝ የፈለገበት ዋና ምክንያት ለ20 ቀናት ተመላልሼ የለመንኳቸው የሰበታ ከተማ ፖሊስ ጽህፈት ቤት ሃላፊዎች ከ20 ቀና በኋላ ለምን የኦሮሚያ ፖሊስ ኮሚሽን ዘንድ ሄድክ›› ብለው በመቆጣታቸው እንደሆነ አቤቱታ አቅራቢው አመላክተዋል።
በመጨረሻም በደል ተፈጽሞብኛል የሚሉት ግለሰብ፤ ጭነቱ የተጫነው በሕገ ወጥ መንገድ ከሆነ ከነመኪናው ተይዞ ምርመራ ማድረግ ሲገባ የከሰሉን ማራገፍ እርምጃ መፍጠኑን አስመልክቶ ይጠይቃሉ። ‹‹ ህጋዊ ሆኜ እየሰራሁ ንብረቴን ተወርሻለሁ። ስለዚህ ንብረቴ እንዲመለስልኝ ወይም ደግሞ ንብረቱ ጠፍቶ ከሆነ ያወጣሁት ወጪ ታስቦ ግምቱ እንዲከፈለኝ እፈልጋለሁ›› ሲሉ አቤቱታቸውን ያጠቃልላሉ።
ከጉዳዩ ጋር ተያይዞ አቶ ጌታሁን በህጋዊ መልኩ ከሰል ለመሸጥ የሚያስችል ሰነድ እና መመሪያ መኖሩን ለማረጋገጥ ዝግጅት ክፍሉ ለአዊ ዞን ግብርና ዋና መምሪያ የተፈጥሮ ሀበት ልማት ጥበቃ እና አጠቃቀም ቡድን መሪ በመደወል ጥያቄ አቅርቧል። በአዊ ዞን ግብርና ዋና መምሪያ የተፈጥሮ ሀበት ልማት ጥበቃ እና አጠቃቀም ቡድን መሪ አቶ አዲስ ስማቸው የአዊ ዞን በሰው ሠራሽም ሆነ በተፈጠሮ ሰፊ የሆነ የደን ሽፋን እንዳለውና ከዞኑ ከጠቅላላ ስፋት 38 በመቶ የሚሆነው በደን እንደተሸፈነ ይናገራሉ። ከዚህ ውስጥ ክሰል እየተከሰለ ያለው እና ማህበረሰቡም ክሰል እንዲያከስል ፈቃድ እተሰጠ የሚገኘው ለባህር ዛፍ እና በተለምዶ የፈረጅ ግራር ተብሎ ለሚጠራው ወይም ደግሞ አሺታሲ ኮረንስ ለሚባለውን የዛፍ አይነት ብቻ መሆኑን ያስረዳሉ።
በዚህም ዞኑ ጉልህ ኢኮኖሚያዊ ጠቀሜታ እያገኘ መሆኑን ጠቁመው፤ በዚህ ቁጥራቸው የበዛ የዞኑ ነዋሪዎች በክሰል ማክሰል ሂደት ውስጥ ተጠቃሚ እየሆኑ እንደሚገኙ አቶ አዲስ አመላክተዋል። በዞኑ የሚገኝ እያንዳንዱ አርሶ አደር ከዘር ለቀማ ጀምሮ እስከ ማጓጓዝ ባለው ሂደት በመደራጀት የዞኑ ነዋሪዎች ኢኮኖሚያዊ ጠቀሜታ እያገኙ ነው ያሉት አቶ አዲስ፤ ከዘር ማሰባበሰብ ጀምሮ እስከ ምርቱን መጫን እና መሸጥ ባለው ሂደት የተደራጁ ወጣቶች እየሠሩ የሚኖሩ መሆኑን ያብራራሉ። በዘር መሰባበስብ፣ በችግኝ ዝግጅት፣ ከዝግጅት በኋላ በተከላ፣ ከተከላ ከአራት ዓመት በኋላ ዛፉ ጥቅም ላይ ይውላል ይላሉ።
ዛፉ በአራት ዓመቱ ከተቆረጠ በኋላ የገበያ ትስስር ለአርሶ አደሩ ተፈጥሮለት ለተደራጁ ነጋዴዎች ይሸጣል። ለክሰልነትም ይውላል። የተከሰለው ክሰልም ወደ መሀል ገበያ ለማንቀሳቀስ የተደራጁ ክሰል ነጋዴዎች አሉ። ይህን ክሰል ወደ መሀል አገር ለመሸጥ የሚያስችሉ በማህበር የተደራጁ ጫኝና አውራጆች አሉ። ስለሆነም ከዘር ለቀማ እስከ ሽያጭ ያሉ በርካታ አካላት በተፈጠረላቸው የሥራ ዕድል ምን ይህል ተጠቃሚ እንደሆኑ ማሰብ አይከብድም። በዚህም ማህበረሰቡ በቀጥታ ገንዘብ በማግኝት ኢኮኖሚያዊ ተጠቃሚ እንደሆነ አቶ አዲስ ይገልፃሉ።
ከዚህም ባሻገር የአዊ ዞን ከፍተኛ በሆነ አሲዳማ አፈር ወይም የአፈር ኮምጣጣነት ችግር ያለበት አካባቢ መሆኑን በማስታወስ፤ ስለዚህ በበቂ ሁኔታ የሚፈለገውን ያህል ሰብል የማብቀል ችግር ያለበት አካባቢ በመሆኑም በዛው ፈረንጅ ግራር የሚባል ተክል በመትከል የአፈር ለምነቱን በከፍተኛ ሁኔታ እየጨመረ የሚገኝበት ሁኔታ እየተፈጠረ መሆኑን ይናገራሉ። ለክሰል ተብሎ በብዛት ሚተከለው ችግኝ የአፈር መከላት ወይም መሸርሸር በመቀነስ ረገድ የሰፋ ጠቀሜታ የተገኘበት መሆኑን አመላከተው፤ በዚህም በዞኑ የተስተካከለ የአየር ንብርት እንዲኖር በማድረግ በኩል የማይተካ ሚና እንዳለው አቶ አዲስ ይናገራሉ።
እንደ አቶ አዲስ ገለፃ፤ በቀጥታ ወደ ኢኮኖሚያዊ ተጠቃሚነት በተመለከተ በዞኑ የሚገኙ ነዋሪዎች ከሣር ቤት ወደ ቆርቆሮ ቤት እልፍ ሲልም መኪና የገዙ፣ ከገጠር ወደ ከተማ ቤት በመሥራት እና በመግዛት ያላቸውን ንብርት ያስፋፉ እና ኑሯቸውን ወደ ተሻለ ደረጃ የቀየሩም አሉ።
የአዲስ ዘመን ጋዜጣ ዝግጅት ክፍልም ተበደልኩ ያሉት ግለሰብ በተናገሩት መሰረት፤ ከግብርና ቢሮ ለክሰል ፈቃድ የሚሰጠው መሆኑን ለማረጋገጥ ላቀረበው ጥያቄ በአዊ ዞን ግብርና ዋና መምሪያ የተፈጥሮ ሀብት ልማት ጥበቃ እና አጠቃቀም ቡድን መሪ የሆኑትን አቶ አዲስ ስማቸው ለክሰል አክሳዮች እና ለነጋዴዎች በሁለት መልኩ ፈቃድ እንደሚሰጥ አብራርተዋል።
አንደኛው በጊዜያዊነት ሲሆን ሌላኛው ደግሞ በቋሚነት ነው። ነገር ግን አሁን በዞኑ የክሰል ፍቃድ እየተሰጠ ያለው በጊዜያዊነት ብቻ ነው። በጊዜአዊነት ማለት አርሶ አደሩ ያመረተው ምርት ይታወቃል። በዚህም መሰረት ክሰል አክስሎ ለመሸጥ የፈለገ ሰው ቢኖር የደን አጠቃቀም ፕላን ይሰራልኝ ብሎ ለግብርና ባለሙያ ይጠይቃል። ባለሙያም ፈቃድ ጠያቂው ግለሰብ ማሳ ድረስ በመሄድ ከተጠቀሰው ደን ምን ያህል ክሰል ሊወጣ እንደሚችል በባለሙያ ይጠናል። ለክሰል ምርት ይውላል የተባለውን የደን ብዛት በመመልከት እንዲቆርጥ እና ተቆርጦ ክሰል ሆኖ እስከሚሸጥበት ድርስ ላለችው ጊዜ የፈቃድ ወረቀት ከግብርና ቢሮ የሚሰጥ መሆኑን አስረድተዋል። በዚያ መሰረት ምን ያህል ኩንታል እንደተመረተ ተቆጥሮ እየተጫነ እስከሚያልቅ ድረስ ቁጥጥር ይደረጋል። ምክንያቱም ሌላ ያለፍቃድ ዛፍ ተቆርጦ እንዳያከስል እና በሕገ ወጥ መልኩ የሚካሄድ የክሰል ሽያጭን ለመከላከል በዚህ መልኩ የሚሰራ መሆኑን አቶ አዲስ ይናጋራሉ።
ከአንድ ኩንታል ክሰል 13 ብር ቀረጥ ይቆረጣል የሚሉት አቶ አዲስ፤ በዚህም ዞኑ ከፍተኛ ገቢ እያገኝ እና ከዘርፉ በእጅጉ እየተጠቀመ ይገኛል። በአዊ ዞን ከሚገኙ ወረዳዎች አንዱ የሆነውን ፋቲካ ሎኮሞ ወረዳ ብቻ ከክሰል ሽያጭ ወረዳው በ2012 ዓ.ም 46 ሚሊዮን ብር ገቢ ማግኘት የቻለ መሆኑን ይገልፃሉ። በአጠቃላይ እንደ ዞን ደግሞ ከ65 ሚሊዮን ብር በላይ ከክሰል ሽያጭ ልማት ግብር ገቢ ማግኘት መቻሉን አመላክተዋል።
ይሁን እንጂ ወደ መሃል አገር የክሰል ነጋዴዎች ለንግድ በሚንቀሳቀሱበት ወቅት ክሰላቸው እየተቀማ ይታያል። ይህም በሁለት ምክንያት ነው ሚሉት አቶ አዲስ፤ አንደኛው ነጋዴዎቹ ህጋዊ ሆኖ ካለመንቀሳቀስ የመነጨ ሲሆን ሁለተኛው ህጋዊ ሆነው በሚንቀሳቀሱት እና ሌላ ክልል ላይ ሄደው የክሰል ምርታቸውን ለመሸጥ በሚሞክሩበት ጊዜ ምክንያቱ በውል ባልታወቀበት ሁኔታ ነጋዴዎች ለተለያዩ ችግሮች ሲጋለጡ ይታያል ብለዋል። ይህንን ችግር ለመፍታ ከክልሎች ጋር በመጻጻፍ ህጋዊ ሆነው የተንቀሳቀሱበትን ማስረጃም እየሰጡ የተያዘውን ክሰል የማስለቀቅ ሥራ እየሰሩ መሆናቸውን ይናገሉ።፡ ነገር ግን ወጥ የሆነ የደን ዘርፍ የሚመራው አካል ባለመኖሩ እንደ አገር ችግሩን መቅረፍ አለመቻሉን ይገልፃሉ። ምክንያቱም አሁን ላይ ከደን ልማት ጋር ተያይዞ እየተሰራ ያለበት አካሄድ የተበጣጠሰ እና መናበብ የማይታበት መሆኑን ያስረዳሉ።
የአማራ ክልል ብቻ ሲታይ፤ በአማራ ክልል የደን ኢንተር ፕራዝ ደን ያለማል፣ አመልድ ደን ያለማል፣ የአካባቢ ጥበቃ ደን ያለማል፣ ግብርናም እንደዚሁ ደን ያለማል። የመናበብ ችግር በተጠቀሱት መስሪያ ቤቶች በጉልህ ይታያል። በአጠቃለይ ደንን በተመለከተ እየተሰራ ያለው በአሁኑ ሰዓት የተበጣጠሰ አካሄድ ነው። እንደ ሀገር የደን ሴክተሩ ሰፊ የሆነ ኢኮኖሚያዊ ድጋፍ ወይም አስተዋጾ የሚያበረክት ቢሆንም፤ ለሀገሪቱ ማስገኘት የሚችለውን ጥቅም ያህል እንዳያበረክት አለመናበቡ እንቅፋት በግልጽ እንደሚታይ አቶ አዲስ ይናገራሉ። ይህን የአለመናበብ ችግር እንደ ሀገር ማስተካከል ከተቻለ በየቦታው በክሰል ነጋዴዎች ላይ የሚፈጠረውን ያልተገባ መጉላላት እና ኪሣራ ማስተካክል እንደሚቻል አቶ አዲሱ አመላክተዋል።
የሰበታ ከተማ የክፍለ ከተማ አንድ ፖሊስ ጽህፈት ቤት ምላሽ
የሰበታ ከተማ የክፍለ ከተማ አንድ ፖሊስ ጽህፈት ቤት አዛዥ ምክትል ኮማንደር ደሳለኝ ጉታ ጉዳዩ እንዴት እንደተፈጠረ ለቀረበላቸው ጥያቄ በሰጡት ምላሽ፤ ጥር 28 ለ29 አጥቢያ 2013 ዓ.ም ሌሊት ዘጠኝ ሰዓት አካባቢ ፋብሪካ ውስጥ ሌባ ገብቶ ዘረፈ የሚል ጫጫታ ሲሰማ የፖሊስ አባላት በአስቸኳይ ችግሩ ተፈጥሯል የተባለበት ቦታ ደረሱ። ፋብሪካው ውስጥ በመግባት ፍተሻ ሲደረግ ሌቦቹ የፋብሪካውን እቃ በመኪና ጭነው ሳይወጡ ዕቃው እዛው ተገኘ። ነገር ግን አካባቢው ጫካ ስለሆነ ሌቦቹ በመሰወራቸው አልተያዙም። ሌቦቹ በዛ ቅጽበት የትም እርቀው አይሄዱም በማለት፤ የፖሊስ ዓባላት አካባቢውን ከበባ አድርገው መጠበቅ ጀመሩ፤ የሚያልፍ መኪናም ይፈተሽ የሚል ውሳኔ ላይ በመደረሱ ፍተሻ በማድረግ መኪናዎችን ማሳለፍ ተጀመረ። በዚህ ወቅት ጭነት የጫነ አይሱዙ መኪና ከአዲስ አበባ ወደ ሰበታ ሊገባ ሲል በፖሊስ አባላቱ ፍተሻ ለማድረግ ጥያቄ ቀረበለት። አሽከርካሪው መኪናውን አቁሞ ለሚቀርብለት ጥያቄ ምላሽ መስጠት ጀመረ። ፖሊሶቹ ለአሽከርካሪው ምን እንደጫነ ላቀረቡለት ጥያቄ ክሰል መጫኑን መልስ ሰጠ።
ምክትል ኮማንደሩ እንደገለፁት፤ አሽከርካሪው ‹‹የንግድ ፍቃድ አለህ ወይ›› ተብሎ ሲጠየቅ ‹‹አለኝ›› አለ። እንዲያሳይ ሲታዘዝ ያቀረበው የይለፍ ደብዳቤ ነው። የይለፍ ደብዳቤና የንግድ ፈቃድ ይለያያል። ያቀረብከው የንግድ ፍቃድ ስላልሆነ መኪናው ፖሊስ ጣቢያ ይቁምና ይጣራ የሚል ምላሽ ሲሰጠው፤ ሾፌሩ ከመኪና ወርዶ መኪናውን ጥሎ ጠፋ። መኪናው ውስጥ የነበረ አንደኛው ግለሰብ ደግሞ ከመኪናው ወርዶ ‹‹የባለንብረቱ ወኪል ነኝ›› ማለቱን ተከትሎ፤ ፖሊስም ‹‹ወኪል ከሆንክ ሙሉ ውክልና አሳይ›› የሚል ጥያቄ አቀረበ። ነገር ግን ተወካይነኝ ባይ ግለሰቡ የያዘው ውክልና የቀበሌ ውክልና እንጂ በፍርድ ቤት የፀና ሕጋዊ ውክልና ባለመሆኑ፤ ‹‹ባለንበረቱ መጥቶ ያነጋግረን ወይም ህጋዊ ውክልና ይዘህ ና›› በሚል መኪናው ፖሊስ ጣቢያ እንዲቆም ተደርጓል።
የክሰሉ ባለቤት ህጋዊ ንግድ ፈቃድ ወይም መረጃ ካለው ይዞ እንዲመጣ በማሰብ መኪናው ክሰሉን እንደጫና ሳምንት ፖሊስ ጣቢያ እንዳቆሙት የጠቀሱት ምክትል ኮማንደሩ፤ ነገር ግን የክሰሉ ባለቤትም ሆነ ወኪሉ መረጃ ይዘው ባለመቅረባቸው የፖሊስ መምሪያው ለሰበታ ከተማ ደን ጥበቃ ጽህፈት ቤት እና ገበያ ልማት ጽህፈት ቤት ‹‹ክሰሉ ህጋዊ ከሆነ ደብዳቤ ይጻፍልንና ለባለቤቱ ይመለስ። ህጋዊ ካልሆነ ደግሞ ህጋዊ ያልሆነበትን ምክንያት ጠቅሳችህ አሳውቁን›› በሚል መጠየቃቸውን ተናግረዋል።
ጽህፈት ቤቶቹም ንግድ ፈቃድ ሳይኖረው በይለፍ ደብዳቤ ይዞ ማለፍ ስለማይችል ክሰሉ እንዲወረስ መወሰናቸውን ተከትሎ፤ ክሰሉ ተወርሶ ተቀምጦ እንዳይበላሽ የገበያ ልማት ጽህፈት ቤት በጨረታ ሽጦ ገንዘቡ መቀመጡን አመልክተዋል። ፖሊስ መኪናውን ለባለቤቱ በወቅቱ መልሷል ያሉት ምክትል ኮማንደር ደሳለኝ፤ ጽህፈት ቤቶቹ ‹‹ክሰሉ ህጋዊ ስላልሆነ በወንጀል መጠየቅ ያለበት አካል ይጠየቅ›› ሲሉ ፖሊስ በበኩሉ፤ በቦታው ባለንብረቱ ስለሌለ እና ወኪል ነኝ ያለው አካልም ህጋዊ ውክልና ስለሌለው ተጠርጣሪውን በሕግ ፊት ይዞ ማቅረብ እንዳልቻለ መግለፁን ተናግረዋል።
ነገር ግን አሁንም ባለንብረቱ ህጋዊ ንግድ ፈቃድ ወይም መረጃ ይዞ ከቀረበ ክሰሉ በጨረታ ተሽጦ ገንዘቡ በገበያ ልማት ጽህፈት ቤት ስለሚገኝ፤ ቀርቦ ህጋዊነቱን በማስረዳትና ህጋዊ ንግድ ፈቃዱን በማቅረብ ገንዘቡን መውሰድ እንደሚችል ጠቁመዋል።
በሌላ በኩል የሰበታ ከተማ አስተዳደር ገበያ ልማት ጽህፈት ቤት በምን አግባብ ክሰሉ ሕገወጥ መሆኑን አጣርቶ በጨረታ ሽጦ ገንዘቡን ገቢ ለማድረግ ሊወስን እንደቻለ ለመጠየቅ፤ የዝግጅት ክፍሉ ቢሯቸው ድረስ ቢሄድም ሙሉ ሠራተኛው ስብሰባ ላይ በመሆኑ መረጃ የሚሰጥ አካል ለማግኘት አልተቻለም።
እንዲሁም ቅሬታ አቅራቢው በወቅቱ ክሰሉ ሲያዝባቸው ለሰበታ ከተማ አስተዳደር ፖሊስ መምሪያ ቅሬታቸውን አቅርበው እንደነበር በገለጹት መሰረት፤ ፖሊስ መምሪያውን በጉዳዩ ላይ ምላሽ እንዲሰጠን የዝግጅት ክፍላችን በአካል ተገኝቶ ቢጠይቅም በጉዳዩ ላይ ምንም አይነት ምላሽ ለመስጠት ፈቃደኛ አለመሆናቸውን አንባቢዎቻችን እንድትገነዘቡልን እንወዳለን።
አዲስ ዘመን መጋቢት 22/2013
