የ“መሬት ለአራሹ” አዋጅ

አብርሃም ተወልደ

በኢትዮጵያ ታሪክ ጉልህ ሚና ከሚሰጣቸው ታሪኮች መካከል የ“መሬት ለአራሹ” አዋጅ ይጠቀሳል።የየካቲት 1966 አ.ም ህዝባዊ አመጽን ተከትሎ ወደ ስልጣን የመጣው ወታደራዊ መንግስት /ደርግ/ “መሬት ለአራሹ” የተሰኘውን አዋጅ ያወጀው የካቲት 25 ቀን 1967 ዓመተ ምህረት ነበር።

ወታደሩ ወደስልጣን የወጣው የ“ኢትዮጵያ ትቅደም”ን መርህ መሰረት አድርጎ የሀገሪቱን ፓለቲካዊ፣ኢኮኖሚዊና ማህበራዊ እንቅስቃሴዎችን ለመምራት ነበር።ደርግ አዋጁ ከመውጣቱ ቀደም ብሎ የሁለተኛ ደረጃ፣ የዩኒቨርስቲ እና ኮሌጅ ተማሪዎችን የእድገት በህብረትና የእውቀት ዘመቻ በሚል ወደ ገጠሪቱ ኢትዮጵያ እንዲዘምቱ ውሳኔ ላይ ደረሰ።

ዘመቻው በቅን ልቡና አገርን ከኋላ ቀርነት ለማውጣት ታልሞ የተነደፈ ሊሆን ቢችልም፤ ደርግ የስልጣን ተፋላሚዎቹን በልማት ስም ወደ ገጠር በመላክ በስልጣን ኮርቻ ላይ ለመደላደል የወጣው ስልት ነው በማለት በተለይ በኋላ በኢሕአፓ ስር የተሰለፉት ግራ ክንፍ ኀይሎች ተቃወሙት።

ይህንኑ ተቃውሞ ለማለዘብም ደርግ አንዳንድ እርምጃዎች መውሰድ ውስጥ ገባ።በተለይም በምሁራኑ ዘንድ ሰፍኖ ወደነበረው የሶሻሊስት ርዕዮት ዓለም ቀረብ ለማለት ይመስላል እምብዛም ተቀባይነት ያላገኘውን የ “ኢትዮጵያ ትቅደም” መፈክር በመከለስ መመሪያዬ “ህብረተሰባዊነት” ነው አለ።

የምሁራኑን ማርክሳዊ ርዕዮት ባዕድነት ለማመላከትም “ህብረተሰባዊነት” ሙሉ በሙሉ አገር በቀል መሆኑን አበክሮ ገለጸ።የሂደቱ አቅጣጫ በሌሎች አፍሪካ አገሮች እንደታየው ኢትዮጵያ ሶሻሊዝምን እንድትከተል ማድረግ ነው።ይሁን እንጂ አዲሱ መርህም ቢሆን ከመጀመሪያው መፈክር እምብዛም ግልጽ ያልሆነና የተለያዩ መርሃ ግብሮች የተጨናነቁበት ሁኔታ ከመሆን አልዳነም።

የእድገት በህብረትና የእውቀት ዘማቾች ወደየምድብ ስፍራዎቻቸው ከመሰማራታቸው በፊት ታህሳስ 12 ቀን 1967 ጃንሜዳ ላይ ትልቅ የሰልፍ ትርኢት አደረጉ።በዚህም ጊዜ የደርግ አባላት ለመጀመሪያ ጊዜ ገሃድ ወጥተው ለህዝብ ታዩ።በተለይ የደርጉን ሊቀመንበር ኮሎኔል መንግስቱ ሀይለማርያምን ዘማ ቾቹ “መንጌ! መንጌ!” እያሉ በጋለ ስሜት ተቀበሏቸው።ይህ አቀባበል ኮሎኔሉ በመሪነት ስፍራው ላይ ተደላድለው እንዲቆዩ የልብ ልብ ሳይሰጣቸው አልቀረም ይባላል።

መጀመሪያ በዘመቻው ዙሪያ ብዙ ክርክር እና አታካራ የነበረ ቢሆንም፣ አንዴ ከዘመቱ በኋላ ዘማቾቹ በሙሉ ስሜት የገጠሩን ህይወት የመለወጡን ተግባር ተያያዙት።

በተለይ በናፍቆት ይጠበቅ የነበረው የመሬት ስሪት አዋጅ ከወጣ በኋላ አዋጁን ተግባራዊ ለማድረግ በሙሉ ኃይላቸው እና በጋለ ስሜት ተንቀሳቀሱ።ይህ እንቅስቃሴያቸው ግን ሳይውል ሳያድር ከደርግ አባላት እና ከሌሎች የመንግስት ሹማምንት ጋር አጋጫቸው። ተማሪዎቹ አዋጁ በመተግበሩ ላይ ጭቁኑን አርሶ አደር ያሳተፈ ስልት ሲከተሉ የደርግ ባለስልጣናት የመረጡት ስልት ደግሞ ቢሮክራሲያዊ ነበር።

እያደርም የዘመቻ ጣቢያዎቹ ደርግ እና ደጋፊዎቹ በአንድ ወገን ደርግን አምርረው የሚቃወሙት የኢሕአፓ አባላት እና ደጋፊዎች በሌላ ወገን የሚፋለሙባቸው መድረኮች ሆኑ። ዘመቻው እየተራዘመ በሄደ ቁጥር ተቃዋሚዎቹ ምድብ ጣቢያዎቻቸውን እየተው ወሳኝ የፖለቲካ ፍልሚያ ወደሚካሄድበት ወደ ሀገሪቱ ርዕሰ ከተማ መመለስ ጀመሩ።

ደርግ መሬትን እንደ እውነቱ ከሆነ የመንግስትና የህዝብ ያደረገውን አዋጅ የካቲት 25 ቀን 1967 ከማውጣቱ ቀደም ብሎ የኢንዱስትሪ እና የገንዘብ ተቋማትን ወርሶ ነበር።ከዚያም ሐምሌ 19ቀን 1967 አ.ም ደግሞ የከተማ መሬትን እና ትርፍ ቤቶችን የመንግስት ያደረገውን አዋጅ አወጀ።እነዚህ ተከታታይ እርምጃዎች ደርግ እስከሚወገድ ድረስ ሲመካባቸው እና ሲኩራራባቸው የነበሩ እርምጃዎች ሆኑ።

አጼ ሀይለስላሴ ከስልጣን የተነሱበት መስከረም ሁለት ቀን የአብዮት በዓል ተደርጎ በየአመቱ ይከበር ነበር። በዚህና በሌሎች በአላት እነዚህን “ድሎች” የማይዘረዝር ንግግር ከቶም አይታሰብም ። ይሁን እንጂ እያደር የእነዚህ እርምጃዎች ህዝባዊ ፋይዳ በእጅጉ አጠያያቂ እየሆነ መጣ።

በመሰረቱ አላማቸው የአገር ሀብትን ከግል ወደ መንግስት እጅ ማዘዋወር ነበር። ስለሆነም፣ወትሮም ገደብ የለሽ ስልጣን የነበረው መንግስት አሁን ፈላጭ ቆራጭ ሆነ። መንግስት ቀጭም ሸላሚም ሆኖ ህብረተሰቡን ሙሉ በሙሉ ከመዳፉ ስር አደረገው።በሌላ አነጋገር መንግስት በቁጥጥሩ ስር ያደረጋቸው የኢኮኖሚ አውታሮች ፍጹማዊ የስልጣን መረብ ለመዘርጋት የተደላደለ መሰረት ሰጡት። የአገር ኢኮኖሚ በቢሮክራሲው ቁጥጥር ስር እየሆነ በሄደ ቁጥር የግሉ ዘርፍ እየሟሸሸ እና እየቀጨጨ መጣ።

የመሬት አዋጅ አያሌ ተራማጅ ኢትዮጵያውያን በጽኑ የታገሉለትን የዘመናት ብሶት ለማስወገድ የታለመ በመሆኑ ትልቅ ግምት ይሰጠዋል። በሃያኛው መቶ ዓመታት የመጀመሪያዎቹ አስር ዓመታት ተራማጅ ምሁራን የገባሩ ዕዳና አሳር እንዲቀልለት በአጽኖት እና በስሜት ታግለዋል።

በተድበሰበሰ መልክም ቢሆን የ1953 መፈንቅለ መንግስት መሪዎችም የእርሻ ምርትን ለማስፋፋት ቃል ገብተዋል። በ1957 ደግሞ የዩኒቨርስቲ ተማሪዎች “መሬት ለአራሹ” ብለው ሰልፍ በመውጣት አብዮታዊ ሰልፍ አካሂደዋል። ያ! መፈክርም ለዓመታት ሲያስተጋባ ቆይቶ የቀድሞውን ግብዓተ መሬት አፍጥኗል።

የ1967ቱ የመሬት አዋጅ ከሁሉም በላይ የዚያ መፈክር ውጤት ነው ማለት ይቻላል። ከደርግ ወደ ስልጣን መምጣት ቀደም ብሎ የነበረውን የህዝብ ጥያቄ ለመመለስ ንጉሱ በጠቅላይ ሚኒስትርነት የሾሟቸው የልጅ እንዳልካቸው መኮንን ካቢኔም ቢሆን የጥያቄውን መሰረታዊነት በመገንዘብ መጋቢት 27 ባወጣው የፖሊሲ መግለጫ በመሬት ይዞታዎች ላይ አንድ ሺ ሄክታር ጣራ በመደንገግ እና ወደፊት መሬት የሚሰጠው መሬት ለሌላቸው ብቻ እንደሚሆን ቃል በመግባት አንገብጋቢ ለነበረው የህዝብ ጥያቄ የበኩሉን መልስ ሰጥቷል።

በየካቲት 1966 አብዮቱ ከፈነዳበት ጊዜ ጀምሮም የመሬት ጥያቄና መፍትሔው በአገሪቱ ጋዜጦች ዋና የመወያያ ርዕስ ሆነው ቆይተዋል። ክርክሩና ውይይቱ የመንግስት ጋዜጦችና በሌሎች ህቡእ ጋዜጦች እና በተለይ ጉዳዩ በቀጥታ በሚመለከታቸው እንደ መሬት ይዞታ ሚኒስትር እና የጭላሎ እርሻ ልማት ድርጅት ባሉ መስሪያ ቤቶች ይካሄድ ነበር።ክርክሩ ያተኮረባቸው ዋና ዋና ነጥቦችም መፍትሔውም መሰረት በሚያደርገው ምርታማነትን ነው ወይስ ፍትህን የሚያመጣውስ ከላይ ነው ወይስ ከታች፣መሬት የግል ይሆናል ወይስ የጋራ የሚሉ ነበሩ።

ከዚህ ውጣ ውረድ በኋላ ነበር ደርግ በየካቲት 25 ቀን 1967 በስር ነቀልነቱ ወደር ያልተገኘለትንና አክራሪ የግራ ተቃዋሚዎችን እንኳ ያስገረመውን የመሬት አዋጅ ያወጣው። በአዋጁም የግል የመሬት ይዞታን በአስር ሄክታር ሲወስን አርሶ አደሩም በመሬቱ ላይ የሚኖረው መብት ከመጠቀም ያለፈ እንደማይሆን ተደንግጓል።አዋጁን ተግባራዊ ያደርጉ ዘንድ እና ወደፊትም እንደ አስፈላጊነቱ የመሬት ድልድል የማድረግ ስልጣን ያላቸውን የገበሬዎች ማህበራት አቋቋመ። ከአዋጁ ቀጥተኛ ውጤቶች አንዱ የቅድመ አብዮት ኢትዮጵያ አይነተኛ ባህሪ የነበረውን የመሬት ላይ ሙግት ማስቀረቱ ነበር።

አዲስ ዘመን የካቲት 28/2013