የአርሶ አደሮቹን ካሳ ማን ይክፈል?

እንደመንደርደሪያ
በአማራ ብሄራዊ ክልላዊ መንግስት የሰሜን ሸዋ አስተዳደር ዞን ቀወት ወረዳ ነዋሪዎች እነ ዶሰኛው አጎናፍር 67 ሰዎች በአንድ ላይ ያቀረቡትን አቤቱታ የዛሬው የፍረዱኝ አምድ ይመለከታል:: አቤቱታ አቅራቢዎቹ በአካባቢያቸው ከሰሜን ሸዋ ዞን ቀወት ወረዳ ከባሽ ሞላሌ ወደ ሸዋ ሮቢት ከተማ የሚወስድ የገጠር ጠጠር መንገድ ሲገነባ ለሕዝብ ጥቅም በሚል የተወሰደባቸው የእርሻ መሬት ተገቢው ካሳ ሊከፈላቸው ባለመቻሉ ቅሬታ እንደፈጠረባቸው ያመለክታሉ::
በጥያቄያቸው መሰረት ለተወሰደባቸው ይዞታ በተገቢው መንገድ ካሳ እንዲከፈላቸው ሲጠይቁ በመጉላላታቸውም ከፍተኛ የአስተዳደር በደል እንደደረሰባቸውም ይገልጻሉ:: ይህንኑ በመጥቀስም አቤቱታ ማቅረባቸውን ነው የሚያመለክቱት:: በደሉ ሊታረምላቸው እንደሚገባ በማመንም በየደረጃው ለሚገኙ የመንግስት አካላት ቅሬታቸውን ማቅረባቸውንም ነው የነገሩን:: ምላሽ ባለማግኘታቸውም ጉዳዩን ለኢትዮጵያ ዕንባ ጠባቂ ተቋም ባህር ዳር ቅርንጫፍ አቤት እንዳሉም ይናገራሉ::
ዕንባ ጠባቂው ቅሬታውን አስመልክቶ ምላሽ እንዲሰጡ የቀወት ወረዳ አስተዳደር ጽህፈት ቤት ትዕዛዝ ሰጥቶ ነበር:: ጽህፈት ቤቱ በሰጠው ምላሽ መንገዱ ከ2006 ዓ.ም ጀምሮ ግንባታው የተጀመረ መሆኑን በማስታወስ፤ በወቅቱ መንገዱ የሚያልፍባቸው የስድስት ቀበሌ አርሶ አደሮች መንገዱ እንዲገነባ መስማማታቸውን ይጠቁማል::
ወረዳ አስተዳደሩ ለልማት የሚፈለገውን መሬት ከማስረከብና የካሳ ስሌት ከመስራት ባለፈ ካሳ የመክፈል ኃላፊነትም ሆነ አቅም የሌለው መሆኑን፣ በልማቱ ምክንያት ለተነሳባቸው የእርሻ መሬት ካሳ የማግኘት መብት ያላቸው በመሆኑ መንገዱን የገነባው አካል የመክፍል ኃላፊነት እንዳለበት እና የክልሉ መንገድና ትራንስፖርት ቢሮ ካሳውን ሊከፍል እንደሚገባው በመጠቆም መልስ ሰጥቷል:: ግን ይህ ቢባልም እንኳ ካሳ ላለመጠየቅ ስምምነታቸውን ስለመግለፃቸው የሚያሳይ ይፋዊ መግለጫም ሆነ ቃለ ጉባኤ አልተገኘም::
የአማራ ክልል መንገድ ትራንስፖርት በበኩሉ ቢሮው በአዋጅ ከተሠጠው ተግባራት መካከል መንገድ መገንባት እንጂ ካሳ የመክፈል ኃላፊነት የለበትም:: ስለሆነም ለአመልካቾች ካሳ መከፈል አለበት ከተባለም መሬቱን ያስረከበው የቀወት ወረዳ አስተዳደር እንጂ ቢሮው ኃላፊነት የለበትም በማለት ጥያቄ ላቀረበለት አካል መልስ ሰጥቷል::
ሁለቱ ተቋማት ማለትም መንገዱን የገነባው የአማራ ብሄራዊ ክልል መንገድ ትራንስፖርት ቢሮ እንዲሁም መሬቱን ያስረከበው የቀወት ወረዳ አስተዳደር ጽህፈት ቤት አርሶ አደሮቹ ላነሱት የካሳ ይገባናል ጥያቄ ሊከፈላቸው አይገባም የሚል ምላሽ አላቀረቡም:: የሚታይባቸው ሁኔታ ግን መገፋፋት መሆኑን ከምላሻቸው መገንዘብ አያዳግትም::
ካሳ መከፈል እንደሚገባው ሁለቱም የመንግስት ተቋማት ያምናሉ:: ግን የቀወት ወረዳ ‹‹ካሳ ሊከፍል የሚገባው መንገዱን የገነባው የክልሉ መንገድ እና ትራንስፖርት ቢሮ ነው›› ይላል:: ቢሮው በበኩሉ መንገድ የመገንባት እንጂ ካሳ የመክፈል ኃላፊነት የለብኝም፣ ካሳ መከፈል አለበት ከተባለም ሊከፍል የሚገባው መሬቱን ያስረከበው የቀወት ወረዳ አስተዳደር በማለት ይከራከራል::
ግን ለአርሶ አደሮቹ ተገቢውን ካሳ ማን ይክፈላቸው? የሚለው እስካሁን ምላሽ አልተገኘለትም:: ይህ ደግሞ በርካታ አርሶ አደሮች ከነቤተሰቦቻቸው ኢኮኖሚያዊ ተጽእኖ እንዲያድርባቸው አድርጓል:: ጉዳዩ የመልካም አስተዳደር ችግር በመፍጠርም አርሶ አደሮች እንዲያማርሩ እያደረገ መሆኑን ከአርሶ አደሮቹ አንደበት መረዳት ይቻላል::
አቤቱታ አቅራቢዎች
የወረዳው ነዋሪ የሆኑ እና የእርሻ መሬታቸው ተወስዶ ካሳ የተከለከሉ አቶ ዋሴ ማንያዘዋል የተባሉ አቤቱታ አቅራቢ እንደሚናገሩት፤ ካሳ እንዲከፈላቸው ጥያቄ ሲያቀርቡ ቆይተዋል:: ‹‹የቀወት ወረዳ ነዋሪዎች ተስማምተዋል ቢባልም እኔ ግን ጨርሶ የጠየቀኝ አካል የለም፣ ምንም አይነት ሰነድ ላይም አልፈረምኩም›› ሲሉም ይናገራሉ::
ቁመቱ 25 ሜትር ስፋቱ ደግሞ 50 ሜትር የሚደርስ የእርሻ መሬት ተወስዶብኝ ምላሽ ተነፍጌያለሁ:: የጓደኛዬም የመሬት ስፋቱ 25 ሜትር ቁመቱ ደግሞ 100 ሜትር የሚደርስ የእርሻ መሬት ተቀምቷል ሲሉ እንደ አብነት ይጠቅሳሉ:: ብዙ አርሶ አደሮች ያለፈቃዳቸው የእርሻ መሬታቸው ተወስዶባቸው ምላሽም መነፈጋቸው ተገቢነት የሌለው በመሆኑ ሊታረም ይገባዋል ይላሉ አቶ ዋሴ::
ከወረዳቸው ጀምሮ ጥያቄ ማቅረባቸውን የሚጠቅሱት አቶ ዋሴ፤ የቀወት ወረዳ መሬት አስተዳደር የተወሰደባቸው የእርሻ መሬት መጠኑን ለክቶ መያዙን፤ ካሳ አለመከፈሉን ጠቅሶ ምላሽ መስጠቱን፣ ወረዳው በእራሱ ተገቢውን ምላሽ ሊሰጣቸው አለመቻሉን ነው የሚናገሩት:: ጥያቄውን ይዘው ወደ ዞን ቢሄዱም ለጠየቁት የካሳ ጥያቄ ምላሽ አልተገኘም:: ተስፋ ሳይቆርጡ ወደ ክልሉ መንግስት ጥያቄያቸውን ማስገባታቸውን በመጠቆም፤ ክልሉም ለጥያቄያቸው ምላሽ እንዳልሰጣቸው ነው የገለጹልን::
ተስፋ ያልቆረጡት አቤቱታ አቅራቢዎቹ ጉዳያቸውን ይዘው ወደ የኢትዮጵያ ዕንባ ጠባቂ ተቋም ባህር ዳር ቅርንጫፍ በማምራት አቤት ብለዋል:: ዕንባ ጠባቂውም ጉዳያቸውን መርምሮ ካሳው እንዲከፈል ትዕዛዝ መስጠቱን ነው የነገሩን::
ሰባት እና ከእዚህም በላይ ቤተሰብ አስተዳዳሪዎች መሆናቸውን የሚጠቅሱት አቤት ባዮቹ፤ የእርሻ መሬታቸው በመነጠቁ ምክንያት ኢኮኖሚያዊ ኪሳራ እንደደረሰባቸው ነው የሚያብራሩት:: በመሆኑም ይላሉ አቤት ባዮቹ ለስድስት ዓመታት ያህል የሚመለከተው የወረዳው መሬት አስተዳደር በሰራው ልኬት መሰረት ካሳ እንዲከፈላቸው ሲጠይቁ መክረማቸውን ነው የሚናገሩት::
በእርግጥ መንገዱ በመገንባቱ ብዙ ተጠቃሚ ሆነናል የሚሉት አቶ ዋሴ፤ የእርሻ መሬታቸውን አቋርጦ የሚያልፍ ሌሎች አርሶ አደሮች በ2006 ዓ.ም ካሳ እንደተከፈላቸው ማስተዋላቸውን ይጠቁማሉ:: በአንጻሩ እነርሱ መሬታቸውን ተነጥቀው ካሳ መከልከላቸው ተገቢ እንዳልሆነ በመጠቆም ይወቅሳሉ::
ሌላው ቅሬታ አቅራቢ አርሶ አደር ገዛኸኝ ወንድማገኝ በበኩላቸው፤ ቅሬታቸውን በ2006 ዓ.ም ኅዳር ወር ጀምሮ ማቅረባቸውን ይናገራሉ:: ‹‹በወቅቱ ሰብላችንን እንኳን ሳናነሳ የቀበሌው ሊቀመንበር በታጣቂ እያስፈራሩ፣ ወረዳ ሄደን አቤቱታ ስናቀርብ እየዛቱብን እንዳንጠይቅ ጫና በማሳደር አርፈን እንድንቀመጥ አድርገውናል›› ሲሉ ያስታውሳሉ::
ቀድሞ የነበሩት የወረዳ አስተዳዳሪ በሌላ ሰው መተካታቸውን ተከትሎ በ2007 ዓ.ም ድጋሚ ማመልከታቸውን ይጠቅሳሉ:: ምላሽ ባለማግኘታቸው ግራ በመጋባት ክርክር ማቆማቸውን ነው የሚናገሩት:: ቆይተው ግን በ2009 ዓ.ም ክሳቸውን ይዘው ወደ ዞኑ አስተዳደር ደብረ ብርሃን ከተማ እንዳመሩ የሚናገሩት ቅሬታ አቅራቢው፤ ሆኖም ከዞኑም አጥጋቢ ምላሽ አለማግኘታቸውን ይገልጻሉ::
ዕንባ ጠባቂው ባህር ዳር ቅርንጫፍ ጉዳያቸውን አጣርቶ ሦስቴ እንዲፈጸምላቸው ለሚመለከታቸው አካላት በደብዳቤ ቢያሳውቅም እንዲፈጽም የታዘዘው ወረዳው ምንም መፍትሄ ሊሰጣቸው አለመቻሉን ይናገራሉ:: ‹‹የእናንተ ጉዳይ ያበቃለት ነው፣ ጥያቄያችሁ ውጤት የለውም አትድከሙ፣ ለወጪም አትዳረጉ›› የሚል ምላሽ ከወረዳቸው ማግኘታቸውን ይናገራሉ::
‹‹አሁንም የሚገባንን የካሳ ክፍያ ሳናገኝ እየተንገላታን ነው:: የመንግስት ያለህ›› እያልን እንገኛለን ይላሉ አቤቱ አቅራቢዎቹ:: ለተወሰደባቸው የእርሻ መሬት ህጉ በሚፈቅደው መሰረት ካሳ ሊከፈላቸው እንደሚገባ ያምናሉ:: ይህንንም በተደጋጋሚ በየደረጃው የሚገኙ የመንግስት አካላትን እየጠየቁ እንደሚገኙ ያመለክታሉ:: ይህ የማይሆን ከሆነም በተወሰደባቸው ይዞታ ምትክ ሊሰጣቸው እንደሚገባ ነው የሚጠይቁት::
ዕንባ ጠባቂ ባህር ዳር ቅርንጫፍ
የኢትዮጵያ ሕዝብ ዕንባ ጠባቂ ተቋም በአዋጅ ቁጥር 1142/ 2011 መሰረት ዜጎች የአስተዳደር በደል ደርሶብናል በማለት ቅሬታቸውን ለተቋሙ ሲያቀርቡ ቅሬታውን ተቀብሎ ያጣራል:: ተገቢውን የመፍትሄ ሃሳብ ማቅረብም በተሰጠው ስልጣንና ተግባር ኃላፊነት ስር እንደሚመደብ ማቋቋሚያ አዋጁ ያመለክታል::
በእዚህ መሰረትም በአማራ ብሄራዊ ክልል ሰሜን ሸዋ አስተዳደር ዞን ቀወት ወረዳ ነዋሪ የሆኑ እነ ዶሰኛው አጎናፍር 67 ሰዎች ያቀረቡትን ቅሬታ መመልከቱን ይጠቁማል:: ቅሬታው የቀረበው በቀወት ወረዳ አስተዳደር ላይ ነው::
አመልካቾች መጋቢት 10 ቀን 2010 ዓ.ም በፃፉት ደብዳቤ ለዕንባ ጠባቂው ተቋም ባህር ዳር ቅርንጫፍ አቤቱታ ማስገባታቸውን ያመለክታል:: በአማራ ክልል ሰሜን ሸዋ አስተዳደር ዞን ቀወት ወረዳ ከባሽ ሞላሌ ወደ ሸዋ ሮቢት ከተማ የሚወስድ 25 ሜትር ስፋት ያለው የመኪና መንገድ ሲገነባ የእርሻ መሬታችን የተወሰደብን ቢሆንም ተገቢው ካሳ ስላልተከፈለን የአስተዳደር በደል ተፈፅሞብናል ይላሉ:: በደሉ እንዲታረምላቸውም ጠይቀዋል::
የሰሜን ሸዋ ዞን ቀወት ወረዳ ዋና አስተዳዳሪ አቶ ኤልያስ አበበ የመንገዱ ፕሮጀክት የትራንስፖርት ቢሮ መሆኑን ይጠቁማሉ:: ወረዳን ከወረዳ የሚያገናኘውና በ2005 ዓ.ም የመንገድ ፕሮጀክቱ መጀመሩን ያስታውሳሉ:: መንገዱ እንዲጀመር ምክንያት የሆነው ኅብረተሰቡ ያነሳው ጥያቄ መሆኑንም ያመለክታሉ:: በኅብረተሰብ ስምምነት መሰረት የተገነባ መሆኑን እና የእርሻ መሬትን ብቻ ሳይሆን ቤቶችንም መንካቱን ያስታውሳሉ:: እርሳቸው በወቅቱ ወረዳው ላይ ባለመኖራቸው ባገኙት መረጃ መሰረት በስምምነት የተገነባ መሆኑን ማረጋገጣቸውን ይናገራሉ::
አካባቢው ብዙ አምራች መሆኑ እንዲሁም የኅብረተሰቡ ጥያቄ ተደምሮበት መንገዱ እንዲገነባ ተደርጓል ባይ ናቸው:: የክልሉ የቀድሞው ርዕሰ መስተዳድር አቶ አያሌው ጎበዜ በነበሩ ጊዜ ቃል ተገብቶ መገንባቱንም ያስታውሳሉ:: ግን መንገዱ ሲሰራ በወቅቱ ቅሬታ እንዳልቀረበበትም ነው የሚያስረዱት:: ከቅርብ ጊዜ ወዲህ በወረዳው የባቡር ልማት የሚነካቸው እና አቋርጦ የሚያልፋቸው መሬቶች ካሳ ሲከፈል ለእኛም መከፈል አለበት የሚል ቅሬታ መጥቷል ሲሉ ነው አቶ ኤልያስ የሚናገሩት::
የተነሳውን ቅሬታ መሰረት በማድረግ ጉዳዩን በዝርዝር እንደተመለከቱ እና በስፍራው ተገኝተውም እንዳጣሩ ይናገራሉ:: እንደተባለው ካሳ እንዳልተከፈለ ማረጋገጣቸውን አቶ ኤልያስ ይጠቅሱና፤ ግን በኅብረተሰብ ስምምነት እንዲሰራ እንደተወያዩበት እየተጠቀሙበት እንደሚገኙም ይናገራሉ:: ልኬቱ በኮሚቴ ተሰልቶ ለክልል መላኩንና ጥያቄው ከዞን እና ከወረዳው አቅም በላይ በመሆኑ ክልሉ መልስ እንዲሰጥበት መላኩንም ይናገራሉ::
ይሁን እንጂ አሁን ከአርሶ አደሮቹ የተነሳው ይገባኛል ጥያቄና ቅሬታ ተገቢ ነው:: ቅሬታቸውን በየደረጃው ለሚገኙ የመንግስት አካላት እንዲያቀርቡ ነግረናቸዋል:: ጉዳዩን ክልሉም የሚያውቀው ነው:: ግን የቀወት ወረዳ ካሳ የመክፈል አቅም የለውም:: ፕሮጀክቱም የክልል ፕሮጀክት ነው:: ወረዳው ፕሮጀክቱን ከመደገፍ ውጪ የበጀት አማራጭ አያቀርብም:: የዲዛይንም ሆነ የማማከር ስራ አልሰራም:: የሁሉም ባለቤቱ የክልሉ መንገድ ትራንስፖርት ቢሮ ነው:: ያቀረቡት ጥያቄ ተገቢ ቢሆንም ጊዜው አልፏል::
መንገዱ የህዝብ ሃብት ነው:: ግን ክልሉ አቅም ካለው የበጀት አማራጭ ፈልጎ ቢከፍላቸው ጥሩ ነው:: ቅሬታ ማቅረብ ተገቢ ነው የሚሉት አቶ ኤልያስ የአርሶ አደሮቹ የካሳ ይገባኛል ጥያቄ መልስ ካገኘም በክልሉ መንግስት
ውሳኔ መሰረት መልስ ማግኘት አለበት ባይ ናቸው:: ተገቢ ነው ወይም አይደለም የሚል ምላሽ ሊቀርብበት ይገባል ብለዋል::
በኢትዮጵያ ሕዝብ ዕንባ ጠባቂ ተቋም ባህር ዳር ቅርንጫፍ የአስተዳደር ዘርፍ ምርመራ ዳይሬክተር አቶ ሀብታሙ ታደሰ፤ በቀረበው አቤቱታ መሰረት ለሕዝብ ጥቅም በሚል የተወሰደባቸው የእርሻ መሬት እስካሁን ድረስ ተገቢው ካሳ ሊከፈላቸው ያልቻለ መሆኑን ይናገራሉ:: ደረሰብን በማለት ያስገቡትን የአስተዳደር በደል ተመርምሮ አንዲታረምላቸውም ለተቋሙ አቤት ማለታቸውን ነው የሚናገሩት::
አቶ ሀብታሙ እንደሚገልጹት፤ የእርሻ ይዞታቸው ተወስዷል:: በመሆኑም በልማት ምክንያት በሚል ለመንገድ ግንባታ ለተወሰደባቸው መሬት ህጉ በሚፈቅደው መሰረት ሊከፈል ይገባው የነበረው ቅድሚያ ቢሆንም ይህ ግን ሕጉን አክብሮ አልተፈጸመላቸውም:: እንዲያውም በጉልበት ተነጥቀዋል::
አርሶ አደሮቹ በህገ መንግስቱ መሰረት የተረጋገጠ የይዞታ መሬት አላቸው:: ይህ በማንኛውም ምክንያት ለልማት ጥቅም መንግስት ሲያነሳቸው አስቀድሞ ባለው የካሳ ህግ መሰረት በቅድሚያ ሊስተናገዱ ይገባቸዋል:: ከለውጡ በፊት በነበረው ልማድ በልማት ስም አርሶ አደሮች ከይዞታቸው ይፈናቀሉ ነበር:: ይከፈላቸዋል በሚል ህጉ ተጥሶ፣ ስሌትም ሳይሰራ መሬታቸው ተነጥቆ ወደ ግንባታ ተገብቷል:: አካሄዱ ትክክል አይደለም::
እርሳቸው እንደሚያብራሩት፤ በተለይም አርሶ አደሮቹ በአካባቢያቸው የሚያልፈው እና በፌዴራል ፕሮጀክት የሚገነባው የአዋሽ ወልዲያ – ሀራ ገበያ የባቡር ፕሮጀክት አቋርጦ የሚያልፈው የእርሻ መሬትን ጉዳይ ለሌሎች የአካባቢው ሰዎች ካሳ ሲከፈል ተመልክተዋል:: በእዚህ ጊዜ ‹‹ለግማሹ እየተከፈለ ለእኛ ለምን ተከለከልን›› በማለት መንግስት በተለየ ሁኔታ እንደበደላቸው ቆጥረውት ያነሱታል ይላሉ:: የካሳ ክፍያው አለመፈጸሙ ከፍተኛ የመልካም አስተዳደር ችግር በአካባቢው እንዲፈጠር ያደረገ መሆኑንም አቶ ሀብታሙ ያነሳሉ::
‹‹በህግ ፊት ሁሉም ሰው እኩል ነው›› የሚል ድንጋገጌ መኖሩን የሚያመለክቱት አቶ ሀብታሙ፤ ‹‹በአካሄዱ መድልዎ ደርሶብናል›› የሚል ቅሬታ በአቤቱታ አቅራቢዎቹ እንዲያድር ማድረጉንም ነው የሚጠቅሱት:: ግማሹ የፌዴራል ፕሮጀክት ሲሆን ካሳ መከፈሉ፤ በተቃራኒው ደግሞ የክልል ፕሮጀክት በሚል መለያየቱ ተገቢነት የለውም የሚል አቋምም አላቸው:: የትኛውም መሬት ለልማት ሲፈለግ አስቀድሞ ለአርሶ አደሩ ተመጣጣኝ ካሳ የማስገኘት ሕገ መንግስታዊ መብት በማክበር መሆን አለበት በማለት ነው የሚገልጹት:: ማንኛውም አካል ቢሆን ይህንን መብታቸውን ሊጥስ እንደማይገባ በማመልከትም፤ በእዚህ አካሄድ አቤቱታ አቅራቢዎቹ ላይ ከደረሰባቸው የመብት ጥሰት ባሻገር ኢኮኖሚያዊ ጥቅም አጥተዋል በማለትም ነው የሚጠቁሙት::
ዕንባ ጠባቂው የቀረበለትን መረጃ መሰረት በማድረግ የአስተዳደር ወረዳው ጽህፈት ቤትን መልስ እንዲሰጥ መጠየቁን ይናገራሉ:: ወረዳውም የሰጠው ምላሽም መንገዱ ከ2006 ዓ.ም ጀምሮ ግንባታው የተጀመረ መሆኑን፣ በወቅቱ መንገዱ የሚያልፍባቸው የስድስት ቀበሌ አርሶ አደሮች መንገዱ እንዲገነባላቸው መስማማታቸውን የሚገልጽ ነበር:: ይህ ቢባልም እንኳን ካሳ ላለመጠየቅ መስማማታቸውን የሚገልጽ ማስረጃ የለም ባይ ነው ዕንባ ጠባቂው::
አርሶ አደሮች በልማት ምክንያት ለተነሳባቸው የእርሻ መሬትም ካሳ የማግኘት መብት እንዳላቸው የሚያምነው የቀወት ወረዳ መንገዱን የገነባው አካል ማለትም የአማራ ብሄራዊ ክልላዊ መንግስት መንገድ ትራንስፖርት ቢሮ ካሳ ሊከፍላቸው ይገባል የሚል ምላሽ እንዳለው ነው የሚናገሩት:: ‹‹እኛ በወረዳ ደረጃ ካሳ የመክፈል አቅም ስለሌለን ልንጠየቅ አይገባም›› የሚል ምላሽ ሰጥቷል ሲሉም ነው አቶ ሀብታሙ የሚናገሩት::
በእዚህ መነሻነት ዕንባ ጠባቂው የክልሉን መንገድና ትራንስፖርት ቢሮ በጉዳዩ ላይ መልስ እንዲሰጥ ጠይቋል ይላሉ:: ቢሮውም ለተቋሙ በላከው መልስ በአዋጅ ለተቋሙ ከተሰጡት ስልጣንና ተግባር መካከል መንገድ መገንባት እንጂ ካሳ የመክፈል ኃላፊነት የሌለበት መሆኑን ነው:: በመሆኑም ለአመልካቾቹ ካሳ የመክፈል ኃላፊነት ያለበት የቀወት ወረዳ አስተዳደር ጽህፈት ቤት ነው:: እንጂ እኛ ልንጠየቅ አይገባም የሚል ምላሽ ለተቋሙ አሳውቋል በማለት ነው የሚያብራሩት::
ከአርሶ አደሮቹ በርግጠኝነት ለልማት በሚል መሬት የተወሰደባቸው መሆኑን የሚያስረዱ ሰነዶች በመቀበል ተገቢውን ምርመራና ማጣራት አድርጓል ነው የምርመራ ዘርፍ ዳይሬክተሩ የሚያስረዱት:: በኢፌዴሪም ሆነ በአማራ ብሄራዊ ክልል ሕገ መንግስት መሰረት የገጠር መሬት ባለይዞታዎች በይዞታ መሬታቸው ላይ ለሚያደርጉት ቋሚ ማሻሻል ስራዎች እና ማሻሻያዎች ባለቤት መሆናቸውን ደንግጓል ባይም ናቸው:: ለህዝብ ጥቅም ሲባል መሬቱ በሚወሰድበት ጊዜም በመሬቱ ላይ ለሚገኘው ንብረት ተገቢው ካሳ በቅድሚያ የማግኘት መብት ያላቸው በመሆኑ መንገዱን የገነባው ወይንም የፕሮጀክቱ ባለቤት የክልሉ መንገድ እና ትራንስፖርት ቢሮም ሆነ መሬቱን ያስረከበው ወይንም የሚያስተዳደርው የቀወት ወረዳ አስተዳደር ባልተነጣጠለ ኃላፊነት ካሳ የመክፈል ግዴታ አለባቸው የሚል ድምዳሜ ላይ መደረሱንም ነው የሚገልጹት::
በእዚሁ መሰረትም ለአርሶ አደሮቹ ተገቢው ካሳ ሊከፈላቸው ይገባል በሚል ሐምሌ 22 ቀን 2010 ዓ.ም የመፍትሄ ሃሳብ መሰጠቱንም ነው የሚገልጹት:: የመፍትሄ ሃሳቡ ከተሰጠበት ዕለት አንስቶ ባለው የተቋሙ መዋቅር መሰረት ይግባኝ ጠይቀዋል የሚሉት አቶ ሀብታሙ፤ ግን ቀድሞ የተሰጠው ውሳኔን የቀለበሰ ምላሽ አለመኖሩን እና ለአርሶ አደሮቹ ተገቢው ካሳ እንዲከፈላቸው የቀረበው የመፍትሄ ሃሳብ መጽናቱን ነው የሚናገሩት::
ዕንባ ጠባቂው ይህንን የሁለቱን መከራከሪያ ይዞ ወደ ክልሉ ርዕሰ መስተዳድርም ደርሶ እንደነበር የሚያመለክቱት ዳይሬክተሩ፤ በተለይ የክልሉ መንግስት መንገድ በሚገነባበት ሰዓት አቅም ስለሌለው ካሳ እንደማይከፍል ከክልሉ ርእሰ መስተዳድር ምላሽ መገኘቱን ይጠቁማሉ:: ካሳ እየተከፈለ ያለው በፌዴራል መንግስት ለሚገነባው ፕሮጀክቶች ነው:: ለእነዚህ ሰዎች ካሳ እንክፈል ብንል ሌሎች በርካታ ካሳ ያልተከፈላቸው አርሶ አደሮች ስለሚመጡ የመልካም አስተዳደር ችግር ይሆናል የሚል ምክንያት አቅርቧል ሲሉም ነው የሚያስረዱት ::
አቶ ሀብታሙ ተቋሙ ያገኘው ምላሽ በቂ ሆኖ አለማግኘቱን ይናገራሉ:: አንድ የመንግስት አካል የመፍትሄ ሀሳቡን ካላስፈጸመ ዕንባ ጠባቂው ሶስት አይነት አማራጮች በአዋጅ እንደተሰጠው ነው የሚገልጹት:: ተጠሪነታቸው ለኢፌዴሪ ሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት እንደመሆኑ ለተቋሙ ተባባሪ ያልሆኑ የመንግስት አካላትን ለምክር ቤቱ በልዩ ሪፖርት ማቅረብ አንዱ መሆኑን ይጠቅሳሉ:: በብዙሃን መገናኛ መግለጫ መስጠት እንደ ሁለተኛ አማራጭ ሆኖ የተቀመጠ መሆኑንም ይናገራሉ:: በእነዚህ ሁለቱ ካልተፈጸመ ደግሞ የተቋሙን ሃላፊዎች በወንጀል ተግባር ተጠያቂ ማድረግ ሶስተኛ አማራጭ ሆኖ መቀመጡን ነው የሚያብራሩት::
እስካሁን ከመንግስት አካላት ጋር በመነጋገር ለአርሶ አደሮቹ ተገቢው ካሳ እንዲከፈል ያለመታከት ጥረት ተደርጓል:: ግን የክልሉ መንግስት ለአርሶ አደሮቹ ካሳ ሊከፍል አልቻለም:: በመሆኑም በ2011 ዓ.ም ለኢፌዴሪ የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ሁለቱ የመንግስት አካላት የአርሶ አደሮቹን የእርሻ መሬት ለልማት አውለው ህገ መንግስታዊ መብታቸውን በመጣስ ካሳ ያልከፈሏቸው በመሆኑ ተቋሙ ካሳ እንዲከፍሉ ውሳኔ ቢሰጥም ለተቋሙ ተባባሪ እና ለህግ ተገዢ ያለመሆናቸውን በመጥቀስ ልዩ ሪፖርት ማቅረባቸውን አቶ ሀብታሙ ያመለክታሉ::
ከእዚህ ባሻገርም በኢፌዴሪ ሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት የሕግ ፍትህና ዴሞክራሲ ጉዳዮች ቋሚ ኮሚቴ በጉዳዩ ዙሪያ ጥያቄ አቅርቦ አለመፈጸሙን እና እስካሁንም የተወሰደ ርምጃ አለመኖሩን ማሳወቃቸውን ይጠቁማሉ:: ላለመከፈሉ በምክንያትነት የሚያነሱት ከበጀት ጋር አያይዘው በመሆኑ በቀጣይም በወንጀል ተጠያቂ እስከማድረግ እንደሚደርሱም ያመለክታሉ:: አርሶ አደሮቹ ከ2006 ዓ.ም ጀምሮ ከይዞታቸው ቢነሱም ከህግ ውጪ ካሳ ሳይከፈላቸው ቆይቷል:: ይህ ደግሞ ሕገ መንግስታዊ ጥሰት ነው ባይ ናቸው:: የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤትም በእነዚህ አስፈጻሚ አካላት ላይ የወሰደው ርምጃ የለም:: ምናልባት የተቋሙን ውሳኔ በአለመፈጸም ወደፊት በወንጀል የምንጠይቅበት አካሄድ ይኖራል::
የልማት መነሻውም ሆነ መድረሻው የዜጎችን ተጠቃሚነት ማረጋገጥ ነው:: የዜጎችን ተጠቃሚነት ያላረጋገጠ ልማት ምንም ትርጉም የለውም፣ ውጤታማም ሊሆን አይችልም:: ስለዚህ የፌዴራል ፕሮጀክትም ሆነ የክልል ፕሮጀክት አዋጅ 455 እንዲሁም የተሻሻለው የካሳ ሕጉም ቢሆን እንደሚያመለክተው የገጠርም ሆነ የከተማ ይዞታ ለልማት ሲፈለግ ባለይዞታው ከመሬቱ ከመነሳቱ አስቀድሞ ቅድሚያ ካሳ ሊከፈለው እንደሚገባ ያስቀምጣል:: በመሆኑም እስካሁን ከአርሶ አደሮቹ ለመንገድ ልማት ለተወሰደባቸው የእርሻ መሬት ካሳ ባለመከፈሉ ምክንያት መሰረታዊ መብታቸው ተጥሷል:: ሁኔታው የዜጎች መብት ጥሰት ብቻ ሳይሆን ህገ መንግስታዊ ጥሰትም ነው የሚል አቋምም አላቸው አቶ ሀብታሙ::
ሕጉ ምን ይላል?
የኢፌዴሪ ሕገ መንግስት አንቀጽ 40 ንዑስ አንቀጽ 08 እንዳመለከተው፤ የግል ንብረት ባለቤትነት መብት እንደተጠበቀ ሆኖ መንግስት አስፈላጊ ሆኖ ሲያገኘው ተመጣጣኝ ካሳ በቅድሚያ በመክፈል የግል ንብረትን ለመውሰድ ይችላል::
ሕገ መንግስቱ በአንቀጽ 44 ንዑስ አንቀጽ 02 ደግሞ፤ መንግስት በሚያካሂዳቸው ፕሮግራሞች ምክንያት የተፈናቀሉ ወይም ኑሯቸው የተነካባቸው ሰዎች ሁሉ በመንግስት በቂ እርዳታ ወደ ሌላ አካባቢ መዘዋወርን ጨምሮ ተመጣጣኝ የሆነ የገንዘብ ወይም ሌላ አማራጭ ማካካሻ የማግኘት መብት አላቸው በማለት ደንግጓል::
ለሕዝብ ጥቅም ሲባል የመሬት ይዞታ የሚለቀቅበትን እና ለንብረት ካሳ የሚከፈልበትን ሁኔታ ለመደንገግ አዋጁ ቁጥር 455/ 1997 ወጥቷል:: የአገሪቱ ከተሞች ከጊዜ ወደ ጊዜ እያደጉ እና የነዋሪዎች ቁጥር እየጨመረ በመሄዱ በከተሞች ፕላን መሰረት ለመኖሪያ ቤት ግንባታ፣ ለመሰረተ ልማት እና ለኢንቨስትመንት ለሌሎች አገልግሎቶች የሚውል የከተማ መሬትን መልሶ ማልማት በማስፈለጉ እንዲወጣ መደረጉን ያመለክታል::
በገጠር ለሚከናወኑ የልማት ስራዎች መሬት አዘጋጅቶ ማቅረብ እንዲሁም ካሳውን የመተመን ሥልጣንና የመክፈል ኃላፊነት ያለባቸውን አካላት በግልጽ ለይቶ መወሰን በማስፈለጉም አዋጁ አዋጁን ለመደንገግ ምክንያት ተብለው ከተዘረዘሩት እና ከወሰኑት ጉዳዮች መካከል ይመደባሉ::
በእዚህ አዋጅ መሰረት መሬት የማስለቀቅ ስልጣን የወረዳ ወይም የከተማ አስተዳደር ለሕዝብ ጥቅም ሲባል በመንግስት አካላት፣ በግል ባለሃብቶች፣ በሕብረት ስራ ማህበራት ወይም በሌሎች አካላት የተሻለ ልማት ሊካሄድበት ይገባል ብሎ ያመነበትን ሊያስለቅቅ ይችላል:: ወይም አግባብ ባለው የክልሉ ወይም የፌዴራል መንግስት የበላይ አካል ለእዚሁ ዓላማ እንዲውል የወሰነውን የገጠር ወይም የከተማ መሬት በቅድሚያ በአዋጁ ካሳ እንዲከፈል በማድረግ የማስለቀቅ ስልጣን አለው::
አስፈጻሚው መስሪያ ቤት ኃላፊነት ደግሞ ለስራው የሚፈልገውን መሬት እና መሬቱ የሚገኝበትን ትክክለኛ ስፍራ የሚያሳይ መረጃ ቢያንስ ስራው ከመጀመሩ ከአንድ ዓመት በፊት አዘጋጅቶ በአዋጁ መሬት ለማስለቀቅ ስልጣን ላላቸው አካላት የመላክ እና የማስለቀቅ ኃላፊነት አለበት:: የመሬት ይዞታቸውን እንዲለቅቁ ለተደረጉ ባለይዞታዎች በአዋጁ መሰረት ተገቢውን ካሳ የመክፈል ኃላፊነት ተጥሎበታል::
አዲስ ዘመን መጋቢት 16 /2012

ዘላለም ግዛው