በኢትዮጵያ የሥነ ፅሁፍ ታሪክ ግዙፍ አሻራ ካኖሩት አንጋፋ ፀሀፍት መካከል አንዱ ናቸው። ደራሲ፣ ተርጓሚና ሀያሲ በመሆናቸው በውጭ ቋንቋዎች አገሪቱን ከሀገራዊ እሴቷና ከሥነ ፅሁፍ ሥራዎቿ ባሻገር በታሪክ፤ በፖለቲካ፤ በኢኮኖሚና በማህበራዊ ሳይንስ እንድትታወቅ ብዙ የሰሩ ናቸው።
በሰሯቸው ሥራዎችም ከወልቂጤ ዩኒቨርሲቲ የክብር ዶክትሬት አግኝተዋል። ከኢትዮጵያ ደራሲያን ማህበርም የዕድሜ ልክ የክብር አባልነት ማዕረግ ተበርክቶላቸዋል፡፡ ለአንጋፋው ደራሲ ሳህለስላሴ ብርሀነማርያም። እኛም ከፍኖተ ሕይወት መጽሀፍ እና ከራሳቸው አንደበት ያገኘነውን የደራሲ፣ተርጓሚና ሀያሲ ሣህለሥላሴ ብርሃነማርያምን የሕይወት ጉዞ እንዲህ አሰናድተነዋል፡፡ መልካም ንባብ።
የአናንቃ ፍሬ
በቤተ ጉራጌ ምድር በቸሃ ወረዳ ሲስ ተብሎ በሚጠራው መንደር በ1928 ዓ.ም የመጀመሪያ ወንድ ልጅ ሲወለድ ነበር ቤቱ ሞገስ ያገኘው። ምክንያቱም አባት አቶ ዳዳ አናንቃና እናት ወይዘሮ ዃሪሰብ ኬራጎ ከመቸውም ይልቅ ተደስተዋል። በእርግጥ የመደሰታቸው ምሥጢር በጉራጌ ባህል አባት ከሌለ ቤት የሚመራው የመጀመሪያ ወንድ ልጅ መሆኑ ነው። ስለዚህም አራት ሴቶች ልጆች ቀድመው ቢወልዱም አምስተኛ ሆኖ ይችን ምድር የተቀላቀለውን የወንድ ልጃቸውን መወለድ ያህል አልነበረም የሁሉም ደስታ።
በእርግጥ ዳዳ አናንቃ ቤት ሰው አጥቶ አያውቅም። ቤተ ዘመድ የበዛበት፣በርካታ ልጆች የሚቦርቁበት ነው። እርሳቸውን ተገን አድርገው የሚኖሩ ሌሎች ገበሬዎች አሉ፡፡ እርሳቸው ገበሬ በመሆናቸው ሀብት ሞልቷል ፤ሁሉም በደስታ ይኖራል፡፡ በተለይ አባትዬው በአኗኗራቸው በጣም ቁጥብ ፤ ብር፤ ከብት፤ መሬት አለኝ ሳይሉ በእኩል ደረጃ ለመኖር ስለሚጥሩ ሰው ሁሉ ይወዳቸዋል፡፡ ይህ ደግሞ ሹመትና ክብር አሰጥቷቸዋል።
ከሁለት መቶ ያላነሱ የዳልጋ ከብቶች ያላቸው ዳዳ አናንቃ፤ ከአስር እስከ አስራ አምስት የሚደርሱትን ከብቶች በቤታቸው ያስቀሩ ሲሆን፤ ከሃምሳ እስከ መቶ የሚሆኑትን «አበሸጌ» ከተባለ የሳር አገር ለርቢ ሰጥተው የተቀሩትን አንድ መቶ ያህሉን ደግሞ ለድሃ ገበሬዎች «ወኪያ» ሰጡ፡፡ ወኪያ ማለት የከብት አገልግሎት ስጦታ ማለት ነው። በቤተ ጉራጌ የብዙ ከብቶች ጌታ የሆነ ሰው ከብቶቹን በሙሉ ለራሱ አገልግሎት አያውላቸውም። ስለዚህም ዳዳ አናንቃም ብዙውን ከብት ለድሃ ሰጥተዋል፡፡ ይህ ደግሞ ‹‹ዳዳ›› የተሰኘውን የማዕረግ ስም እንዲወጣለቸው አድርጓል።
በቸሃ ምድር ብቻ ሳይሆን ከዚያም ውጪ በሰባት ቤተ ጉራጌ ቤተሰቡ ሁሉ እንዲታወቁም የሆነው በእርሳቸው ደግነት እንደነበር ያነሳሉ። የአካባቢው ሰዎች የእርድ ከብት ወስደው በዓሉን በደስታ እንዲውሉ፤ ሰርግ መደገስ ያቃተው ወላጅ፤ ልጅ ሞቶበት መገነዣ ያጣ ድሃ፤ ለመነገድ እጅ ያጠረው ዘመድ አዝማድ ዳዳ አናንቃ ዘንድ መጥቶ እርዳታ ወይም ብድር ጠይቆም አፍሮ እንደማያውቅ ይናገራሉ። በዚህም እርሳቸውም የአባታቸውን ባህሪ ይዘው እንደሆነ አጫወቱን።
የዛሬው ደራሲ በልጅነታቸው ቁጥብ፣ ብዙ መናገር የማይወዱና ታዛዥ የመሆናቸው ምስጢር አባታቸው እንደነበሩ ይናገራሉ። በክረምት ወራት እንጉዳይ በብዛት መመገብን እንደሚያዘወትሩና በዚህም ደስተኛ እንደነበሩም ያነሳሉ፡፡ እንደውም ‹‹ልጅ ሆኜ ከወተት ቀጥሎ እንደ እንጉዳይ የምወደው ነገር አልነበረም።» ይላሉ፡፡ በቤት ውስጥ ብዙ ሥራ ስለማይሰሩም ሸርተቴ፣ ዱላ ውርወራ ጨዋታዎችን እንደሚያዘወትሩ ይናገራሉ።
ሀ ሁ… በሰንበሌጥ
እንግዳችን የፊደል ዘርን የቆጠሩት፤ የዕውቀት ማረሻ እርፍ የጨበጡት ከአባታቸው ዳዳ አናንቃ ነው። ምክንያቱም እልም ባለው ገጠር ውስጥ ዘመናዊ ትምህርት አለያም የቄስ ትምህርት አልነበረምና ምርጫቸው እርሳቸው ሆነዋል። በእርግጥ ይህም ቢሆን ዛሬ ድረስ እንደሚያስገርማቸው ደራሲው ሳህለስላሴ ይናገራሉ። አባታቸው ከየት እንደለመዱት ባያውቁም ማንበብና መፃፍ ይችላሉ።
ቋንቋንም በሚገባ ይሰማሉ፤ መናገር ግን እጅግም አይሆንላቸውም። ለዚህ ምክንያቱ እንደእኔ ግምት ሃይማኖተኛ መሆናቸው የሰጣቸው ይመስለኛል ይላሉ። የሃይማኖት መጽሀፍትን ለማንበብ አማርኛ ማወቅን ይጠይቃልና ይህንን ሲያደርጉ የተማሩት እንደሆነም እገምታለሁ ብለውናል፡፡
እናም ይህ የአማርኛ እውቀታቸው ለልጃቸው እንዲተላለፍ ፈለጉና አንድ ቀን ጠዋት በአንደኛው መፅሀፋቸው ውስጥ የነበረውን ፊደል ገልጠው ‘ስንደዶ ቢጤ ይዘህ ና’ አሏቸው። እርሳቸውም ስንደዶ ቢጤ የሳር ዘለላ ይዘው ቀረቡ፡፡ የመጀመሪያውን ፊደል ጠቁመው «ሀ» ሲሏቸው እርሳቸውም ድማፃቸውን ተከትለው ፊደላቱን መጥራት ተያያዙት። ይህ ደግሞ ከአራት ወራት በኋላ መላውን ፊደል በቃላቸው እንዲሸመድዱ አስቻላቸው። ግን ፊደሉን በቅደም ተከተል አላዩትም ነበር፡፡ በዚህም ጆሯቸው በቁንጥጫ ተይዞ ዳግመኛ እንደተማሩ ያስታውሳሉ። ከዚያም ቁራጭ እርሳስ ተሰጥቷቸው አያያዙንና አፃፃፉን ተማሩና ባገኙት ነገር ላይ ይፅፉ ጀመር።
ከአባባ ባሪቅ እስከ ባህር ማዶ
የፊደል ዘር ከለዩበት መንደራቸው ለቀው ትምህርትን ፍለጋ እምድብር ከተማ በገቡበት ወቅት ነበር ዘመናዊ ትምህርትን «ሀ» ያሉት። በዚህ ከተማ ሁለት መልክ የነበረውን የቋንቋ ድምጸት እየቀላቀሉ ነበር የተማሩት። ይሁን እንጂ አማርኛቸው በሚገባ እንዲገራ የአማርኛ መምህራቸው የኔታ ወይም አባባ ባሪቅ በከፍተኛ ሁኔታ አግዘዋቸው እንደነበር ያስታውሳሉ።
የመምህር ወልደሩፋኤል የንባብ ፈተናን በሚገባ አልፈው ‘አንተ ፊደል ቤት ሳይሆን ሶስተኛ ክፍል ነው መግባት ያለብህ’ ተብለው በአንድ ጊዜ ሦስተኛ ክፍል እንደገቡ የሚናገሩት ደራሲ ሳህለስላሴ፤ ሦስተኛ ክፍል በአንድ ጊዜ መግባታቸው ከባድ እንደሆነባቸው ይገልጻሉ። «አማርኛ ትንሽ ትንሽ እሰማለሁ እንጂ በቅጡ አልናገርም። ማንበብ እችላለሁ እንጂ ያነበብኩት ምንባብ ፍቺው ምን እንደሆነ አይገባኝም። በዚያ ላይ ሂሳብ የሚባል ነገር ፈፅሞ አልጀመርኩም። በዚህም ሶስተኛ ክፍል ከነበሩት ተማሪዎች ጋር መወዳደር ተስኖኝ ነበር» ይላሉ የሦስተኛ ክፍል ቆይታቸውን ሲያወጉ። ይሁንና አባባ ባሪቅየ ወይም የኔታና በ1962 ዓ.ም የታተመው የደስታ ተክለወልድ ‘አዲስ የአማርኛ መዝገበ ቃላት’ በእጅጉ እንዳገዟቸው ያስታውሳሉ።
በቸሃ በሲስ መንደር በሰንበሌጥ ጥቆማ የተጀመረው የዕውቀት ጠብታ በእንድብር ቀዳማዊ ሃይለ ሥላሴ አንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤት ቀጥሎ አዲስ አበባ ላዛሪስት ሚሲዮን ደርሷል። በተፈሪ መኮንን ትምህርት ቤት እና በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ (ቀዳማዊ ሃይለ ሥላሴ ዩኒቨርሲቲ) ጠብታው ተጠራቅሞ መዝነምም ጀምሯል።
ላዛሪስት ሚሲዮን ሆነው ቀዳማዊ ሃይለ ሥላሴ አንደኛ ደረጃ ትምህርት ቤት እየተመላለሱ አምስት ዓመታትን ያሳለፉት ባለታሪኩ፤ አብረው መኖር የጀመሩት ወጣቶች ከተለያዩ የኢትዮጵያ ክፍሎች የመጡ በመሆናቸው እጅግ የሚያስደስት ቆይታና ወንድማማችነትን እንደሚያስታውሳቸው ይናገራሉ። አንድም ቀን የልዩነት ስሜት አድሮባቸው እንደማያውቅም ያስረዳሉ። ይሁንና የባህል ጫናው ግን ስማቸውን እስከማስቀየር አድርሷቸው እንደነበር አይረሱትም። ለዚህ ያበቃቸው ደግሞ የአዲስ አበባ ልጆች በአማርኛቸው መሳቅና የእርሳቸውን አባት ስም በአግባቡ መጥራት አለመቻላቸው ነው። እናም የልጅነት መጠሪያ ስማቸው የሆነውን ‘ሣህሌ አናንቃ’ንን ወደ ሙሉ የክርስትና ስማቸው በመለወጥ ሣህለ ሥላሴ ብርሃነ ማርያም ተባሉ። ይህ የሆነውም በአባ ፍራንሷ ማርቆስ አማካኝነት መሆኑንም ያነሳሉ።
ስድስተኛ ክፍል ሲደርሱ ግን ከላዛሪስት የሚለቁበት ሁኔታ ተፈጠረ። ስለዚህም በራሳቸው መማር እንዳለባቸው ተነገራቸው። ይህ ያስፈራቸው እንግዳችንም ትምህርታቸውን ላለማቋረጥ ወደ ዘመድ ተጠጉ። እናም ለዓመት ያህል በዘመድ ጫንቃ ላይ ሆነው ተማሩ። ይህ ሲሆን ግን በራሳቸው መስራት ያለባቸውን እየሰሩ ነበር። እናም እድል ቀናቸውና ተፈሪ መኮንን ትምህርት ቤት በአዳሪው ተቀበላቸው። በዚህም ሳይጨናነቁ እስከ አስራ ሁለተኛ ክፍል ትምህርታቸውን ተከታተሉ።
ተማሪው ሳህለሥላሴ ከታች ክፍል ጀምረው ጎበዝ ከሚባሉት ተርታ የሚሰለፉ ናቸው። በዚህም ከእንግሊዝ አገር የሚመጣውን ፈተና ሁሉ በከፍተኛ ውጤት እንዲያልፉ ሆነዋል። እንዳውም እንግሊዝኛን ለመጀመሪያ ጊዜ ያለፉና ወደ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ ከገቡት መካከል አንዱ እንደነበሩም ይናገራሉ። በ1951ዓ.ም ከአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ የመጀመሪያ ዲግሪያቸውን በጀነራል አርት ለማግኘት የበቁትም በዚህ ምክንያት ነበር። በተፈሪ መኮንንም ሆነ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ኮሌጅ ቆይታቸው እጅግ የወደዱትና የማይረሱት ነገር ከጃንሆይ እጅ የተበረከተላቸውን ስጦታ ለአባታቸው ባሳዩበት ወቅት የተሰማቸውን ስሜት ነው።
በየዓመቱ በገና በዓል ሰሞን ወደ ገነተ ልዑል ቤተ መንግሥት የዛሬው አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ስድስት ኪሎ ካምፓስ ሄደው ከጃንሆይ እጅ የገና ስጦታ ይቀበሉ ነበር። እርሳቸውም አንዱ ነበሩና የተሰጣቸውን ስጦታ ይዘው ወደ አባታቸው ያቀናሉ። አባትየው ሁኔታውን ከሰሙ በኋላ በተደጋጋሚ «ከጃንሆይ ከራሳቸው እጅ ነው የተቀበልከው?» ብለው በግርምት ጠይቀዋቸው እንደነበር አይረሱትም። ይህ ደግሞ ለእርሳቸውም ሆነ ለአባትየው ትልቅ ብርታት ሰጥቶ እንደነበርም አጫውተውናል።
የዕውቀት ጥማታቸው ገና ያረካው ደራሲ ሳህለሥላሴ ትምህርትን ፍለጋ ባህር ማዶም ተሻግረዋል። ይሁንና ለዚህ ግን ብዙ መስዋዕትነት እንደከፈሉ ያስታውሳሉ። በዘመኑ ውጭ ሀገር ሄዶ ትምህርታቸውን መቀጠል ለሚፈልጉ የዩኒቨርሲቲው ምሩቃን የኢትዮጵያ መንግሥት ነፃ የውጭ ሀገር የትምህርት ዕድል ይሰጣል። ነገር ግን ገደብ ነበረበት። እድሉ የሚፈቀደው ሳይንስ፤ የማስተማር ሙያ፤ ኢኮኖሚክስ የመሳሰሉት ላይ ብቻ ነው። ፖለቲካል ሳይንስ መማር የሚፈልጉ ግን ይህንን መጠቀም አይችሉም። እንግዳችን ደግሞ ፍላጎታቸው ፖለቲካል ሳይንስ መማር ነው። እናም የእርሳቸው ፍላጎትና የመንግስት እድል አሰጣጥ አልስማማ አለ። በዚህም በየአቅጣጫው እድሉን የሚያገኙበትን መንገድ እያመቻቹ በፈረንሳይ ኤምባሲ በኩል የህግ ትምህርት ለማጥናት ወደ ፈረንሳይ ተጓዙ።
ከአንድ ዓመት ተኩል በላይ ሳይቆዩም ፖለቲካል ሳይንስ የሚማሩበት እድል በመገኘቱ በፕሮፌሰር ሌስሎው አማካኝነት ሁሉ ነገር ተመቻችቶላቸው ወደ አሜሪካ አቀኑ። ከሎስአንጀለስ ካሊፎርኒያ ዩኒቨርሲቲ በፖለቲካ ሳይንስ የሁለተኛ ዲግሪያቸውንም አግኝተው ወደ አገራቸው ተመለሱ። ከዚያ በኋላ ግን «ብዙም የሚጨምርልኝ ነገር ያለ መስሎ ስላልተሰማኝ ትምህርቱን አልቀጠልኩትም» ብለውናል።
ገጠመኝ
« የኢትዮጵያ መንግሥት ምንም እንኳን ፖለቲካል ሳይንስ ለማጥናት ለፈለግነው ተማሪዎች እድሉን ባይሰጥም ለሌሎች እንደሚያደርገው ሁሉ ለእኛም አንድ አንድ ሙሉ ልብስ (ሱፍ) ገዝቶልናል። እኛም የአገር ልብስ (እጀ ጠባብ፤ ተፈሪ ቅድ ሱሪ እና ባለጥበብ ነጠላ) ገዝተን እንድንሄድ መክሮናል። በተጨማሪ ለትምህርት ወደ ውጭ ሀገር የሚሄዱ ተማሪዎች አምባሳደሮች ባይሆኑም በግላቸው ኢትዮጵያን እንደሚወክሉ ሆኖ ይቆጠር ነበርና መንግሥት ጠባያችንን እንድናሳምር፤ የኢትዮጵያን ስም በክፉ እንዳናስጠራ ይመክረን ነበር። በዚህም አንድ ተአምር አይቻለሁ» ይላሉ።
በዛንሶ /ፈረንሳይ/ በቆየንባቸው ጊዜ ይህን ተዓምር እንደተመለከቱ ያጫወቱን ባለታሪኩ፤ እንደ በረዶ የነጣ ተፈሪ ቅድ ሱሪያችንን፤ መብሩቅ እጀ ጠባባችንን አጥልቀን በጥበብ የተጌጠውን ነጠላችንን አጣፍተን ባቡር መንገድ ላይ ብቅ ስንል ከዚያም ከዚህም ፈረንሳዮች እየከበቡን «ከወዴት አገር ናችሁ? ልብሳችሁ እንዴት ያምራል?» እያሉ ያደንቁን ነበር። ይህ ደግሞ ልባችን በኩራት እንዲመታ አድርጎታል። አገራችንንም በሰፊው ማስተዋወቅ ችለናል። በተለይ መደነቅ እንደምንችል ያየንበት ስለነበር በሌሎችም ማንም አይበልጠንም አሰኝቶን ነበር ። ከመሄዳችን በፊት መንግሥት ያገር ልብስ ይዘን እንድንሄድ የመከረን ለካስ ያለምክንያት አልነበረም እንድንልም አድርጎናል። በአገራቸው ማንነት እንዴት እንደተከበርንም አይተንበታል ብለውናል።
ሥነጽሁፍ
ዘውዳዊ፤ ወታደራዊና ኢህአዴጋዊ ሥርዐቶች ያለፉት ደራሲ ተርጓሚና ሀያሲ ሣህለሥላሴ፤ በየሥርዐተ መንግሥታቱ የተገነዘቡትን ፖለቲካዊ ድባቦች ከተዛማጅ ሰበዞች ጋር በማቆራኘት ተገቢ በሆነ ደረጃ በጽሁ ፎቻቸው አስፍረው ለአ ንባብያን አቅርበዋል። በተባው ብዕራቸው ታሪ ክንና የክስተትን ሂደት በማንሰላሰል ባልጎመዘዘ፤ ባልመረረ፤ ባላማረረ ውብ የሥነ ፅሁፍ ማዕዳቸው የፖለቲካ ሳይንስ እውቀታ ቸውን ጨምረ ውበት ብዙ መጽሀፍትንም ለአንባቢ አድ ርሰዋል።
ከእነዚህ መካከል በ1956 ዓ.ም የሺንጋቃያ በጉራጊኛ ወደ እንግሊዝኛ የተቀየረውን፤ 1959 ዓ.ም ወጣት ይፍረደው፤1961ዓ.ም ዚ አፈርሳታ (እንግሊዝኛ)፤ 1966 ዓ.ም ዋሪየር ኪንግ (እንግሊዝኛ)፤ 1971ዓ.ም ፋየርብራንድ (እንግሊዝኛ)፤ 1975 ዓ.ም የሁለት ከተሞች ወግ (ትርጉም)፣ በ1976 ዓ.ም ባሻ ቅጣው (ታሪካዊ ልብ ወለድ)፤ 1979 ዓ.ም እምዩ(ትርጉም)፤ 1982 ዓ.ም እምቢ ባዮች (ትርጉም)፤ 1983 ዓ.ም መከረኞች (ትርጉም)፤ 1985 ዓ.ም ዕጣ ፈንታ፤ 1992 ዓ.ም ሹክታ፤ 1995 ዓ.ም ያገር ልጅ ዋና ዋናዎቹ የስራ ፍሬዎቻቸው ናቸው፡፡
ከዚያ በተጨማሪ በ‘ፍኖተ ሕይወት’ ደግሞ የግለ ታሪካቸውን በመጻፍ አንባቢያን ይማሩበት ዘንድ አበርክተዋል። እናም እኒህ ሊቅ ደራሲ፣ ተርጓሚና ሀያሲ መሆናቸውን በዚህ ሥራዎቻቸው እንድንረዳ እንሆናለን። ለመሆኑ ወደነዚህ ሥራዎች እንዴት ገቡ ከተባለ ደግሞ ተከተሉን።
ደራሲነት
ሥነ ፅሁፍ የህይወታቸው ተልዕኮ ሆኖ መኖር ከመጀመራቸው አስቀድሞ ከፕሮፌሰር ውልፍ ሌስሎው ጋር ነበር የተገናኙት። ምክንያቱም መስመሩን መሪያቸው እርሳቸው ነበሩ። በአሜሪካ ለትምህርት በሄዱበት ወቅት ነበር ያገኟቸው። በእርግጥ ከዚያ በፊትም በእንድብር እያሉም ይተዋወቃሉ። ያው በሰው አገር ሲኮን ደግሞ ቀረቤታ ይጠነክራልና እየተገናኙ ብዙ ነገሮችን ያደርጉ ነበር። ከእነዚህ መካከል ደግሞ ለዛሬው የደራሲነት ሥራ የበቁበት ሥራ አንዱ ነው። እናም በዩኒቨርሲቲው መምህር የሆኑት ፕሮፌሰር ውልፍ ሌስሎው እነሆም የወጣቱን መፃኢ ጎዳና ለመጥረግ አንድ ተልዕኮ ሰጧቸው።
ፕሮፌሰር ሌስሎው ሴማዊ ቋንቋ ተናጋሪ የሆንነውን የኢትዮጵያ ተማሪዎች አንድ በአንድ እየጠሩ የቃላት ፍቺ፤ አጠራራቸውን ጭምር በመጠየቅ የአማርኛ፤ የትግርኛ፤ የጉራጊኛ፤ የሀደሪኛና የሌሎችም የኢትዮጵያ ሴማዊ ቋንቋዎች መዝገበ ቃላት አሳትመው ለማዘጋጀት እየሰሩ ነበር። እናም ለእርሳቸው በጉራጊኛ ቋንቋ አንድ ጽሁፍ ጽፈው እንዲያመጡላቸው አዘዋቸው ነበር። በተለይም ለቸሃኛው ቀበልኛ ጽሁፍ እንዲያዘጋጁ እድል ሰጧቸው። እንግዳችንም ለእርሳቸው ከጠቀመ ምን ቸገረኝ በሚል ወደ ሥራ ገቡ። በቀን አንድ ገጽ እየጻፉም ከ80 በላይ ገጽ ያለው ልብወለድ ጽፈው አስረከቧቸው።
ያዘጋጁት ፅሁፍ “የሺንጋ ቃያ” ይባላል። የመጀመሪያ ሥራቸውም ነው። እናም ፕሮፌሰሩ በጣም ስለወደዱት ወደ እንግሊዝኛ ተተርጉሞ በዩኒቨርሲቲው የህትመት ክፍል በመፅሀፍ መልክ እንዲታተም አደረጉ። ይህ የሳባቸው ወጣቱ ተማሪም፤ በቀላሉ የአንድ መለስተኛ ‘ልብ ወለድ’ ደራሲ መሆን ከተቻለ ጥልቀት ያለው ሥራ ብሰራማ ምን ያህል እደነቃለሁ በማለትም ወደ ድርሰቱ ሙያ ተቀላቀሉ። በማያባራው የብዕር ማሳቸውም መልካም ዘርን እየዘሩ የመጽሀፍትን ጎርፍ ያወርዱት ጀመር።
ተርጓሚነት
በድርሰት ስራቸው ያላቆሙት ደራሲ ሳህለ ሥላሴ ወደ ትርጉም ስራም ገብተዋል፡፡ ለዚህ ደግሞ ምክንያታቸው በአገር ዓቀፍ ደረጃ ታላላቅ ጸሀፍት ቢኖሩም ሥራዎቻቸው ወደ ሌሎች አበይት የዓለም ቋንቋዎች አልተተረጎመም። ስለዚህም ከኢትዮጵያ ውጪ የሚያውቋቸው አልነበረም። ይህ መሆኑ ደግሞ በውጭ ሳሉ ብዙ ጥያቄዎች እንዲሰነዘርባቸው አድርጓቸው እንደነበር ይናገራሉ። ኢትዮጵያ ጥንታዊት፣ የራሷ ፊደልና ጥንታዊ ሥልጣኔ ያላት መሆኗን ለማሳየት ያልተቻለውም በዚህ ምክንያት እንደነበር ተረድተው ወደ ሥራው እንደገቡ ይገልጻሉ።
ወደ ትርጉም ዓለም የገቡት የመጀመሪያ መታያቸው በሆነው በ1975 ዓ.ም ባሳተሙት የእንግሊ ዛዊው ደራሲ ቻርልስ ዲከንስ ‹‹ኤ ቴል ኦፍ ቱ ሲቲስ›› “የሁለት ከተሞች ወግ” በሚለው የትርጉም ሥራ ሲሆን፤ ጥበብ ነክ የሆኑት ስራዎችን መተርጎም የጀመሩት ደግሞ በእንግሊዝ ኤምባሲ ውስጥ በትርጉም ስራ ለሰባት ዓመታት ያህል በቆዩበት ጊዜ እንደነበር ያወሳሉ።
አቶ ሣህለሥላሴ የትርጉም ስራን አስፈላጊነት ሲያብራሩ፤ የሌሎችን ህዝቦች ባህል፤ ታሪክ፤ ሥነ ፅሁፍ ወዘተ ለማወቅ ከፈለግን እነዚህ ሁለ ወደምናውቀው ቋንቋ ተተርጉመው እንዲቀርቡልን ያሻል።የአንድን አገር ሥነ ፅሁፍ የሚያበለፅገውም የዚያ አገር ደራሲያን ወጥ ድርሰት በማቅረባቸው ብቻ አይደለም። በእርግጥ ወጥ ድርሰት ማቅረብ የማይታለፍ አብይ ጉዳይ ነው። ነገር ግን የዳበረ ሥነ ፅሁፍ ካላቸው አገሮች ወደራስ ቋንቋ ተርጉሞ ማቅረብም የአንድን አገር ሥነ ፅሁፍ በይበልጥ ያዳብረዋል ይላሉ። በዚህም ይመስላል ሥነ ፅሁፋችንን ከውጪዎቹ ሥነ ፅሁፍ ጋር በማነፃጸር ማቅረቡን የተያያዙት። ይህ ደግሞ በኢትዮ ጵያ ሥነ ፅሁፍ ታሪክ የትርጉም ስራዎች ጉልህ አስተዋፅኦ እንዲያደርጉ አግዟቸዋል። ከሀገራዊ እሴትነቱና ከሥነ ፅሁፍ ባሻገር በታሪክ፣ በፖለቲካ፣ በኢኮኖሚና በማህበራዊ ሳይንስ ረገድም በውጭ ሀገር ቋንቋ እንዲታወቅ አድርገዋል።
ሀያሲነት
ሃያሲ የሥነ ፅሁፍ ጠበቃ፤ የደራሲ ወጌሻ መሆኑን የሚያምኑት ሀያሲው ሳህለሥላሴ፤ ሥነ ፅሁፍ በሃያሲ ስትዳበስ ህመሟና ስብራቷ ይታወቃል። በዚህም በሃያሲው ብእር ትሞረዳለች፤ ትታሻለች፤ የብዕር ወለምታዋም ይጠገንና መፃዒ ድርሰቱም ይፈካል ይላሉ። ለዚህ ምክንያታቸው ደግሞ የራሳቸው ተሞክሮ ነው። እንግዳችን፤ በ1959 ዓ.ም ያሳተሙት ‹‹ወጣት ይፍረደው›› የሚለው የመጀመሪያው የአማርኛ ልብ ወለድ ድርሰታቸው በሃያስያን ብዕር ከመተቸቱም ባሻገር ራሳቸውም “ያልተዋጣለት ድርሰት’ እንዲሉት አስችሏቸው ነበር። ምክንያቱም በንግግር ቋንቋ በመፃፍና በሥነ ፅሁፍ ቋንቋ’ በመፃፍ መካከል ያለውን ገደል ክፍተት ቅልብጭ አድርጎ አሳይቷቸዋልና ነው።
ሃሳብን በፅሁፍ ማስፈር ስለተቻለ ብቻ “ደራሲ” ወይም “የሥነ ፅሁፍ” ሰው ሊያስደርግ ወይም ሊያሰኝ እንደማይችልም ያመኑት በሀያሲው አማካኝነት ነው። እናም ይህ ምርኩዝ የሆናቸው ባለታሪኩ፤ ሀሳብን መፃፍ መቻልና ሀሳብን በሥነ ፅሁፍ መፃፍ ከቶም ለየቅል መሆናቸውን እንደተረዱ ይናገራሉ። እንደውም ‹‹እኔ በበኩሌ ስለ አፃፃፍ ቴክኒክ በጥልቀት ማንበብና መረዳት የጀመርኩት ‹‹ዚ አፈርሳታ›› በተባለው መፅሀፌ ብዙ አይነት አስተያየቶችና ትችቶች ከተሰጡኝ በኋላ ነበር። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ ስለ አፃፃፍ ቴክኒክና ስለ ትችት ራሱ (ሂስ) በእንግሊዝኛ የተፃፉ መፃህፍትን ገዝቼ አንብቤያለሁ። ይህ ደግሞ ሀያሲ በመሆን ሰዎችን ማብቃት እንዳለብኝ አስገንዝቦኛልና ወደ ሥራው ገብቻለሁ›› ይላሉም። በዚህም የሀዲስ ዓለማየሁን ሥራ ፍቅር እስከ መቃብርን በጥልቀት ተንትነው ሄሰውታል። በብርጋዴር ጄኔራል ተስፋዬ ሀብተማርያም‹‹የጦር ሜዳ ውሎ››፤ በዓለማየሁ ገላጋይ ‹‹አጥቢያ››፤ በተክለ ሃዋርያት ተክለ ማርያም ‹‹የህይወቴ ታሪክ›› መፃህፍት ላይ ያቀረቡዋቸው የሂስ እይታዎች እንደሚያስደስቷቸውም አጫውተውናል።
መልዕክተ ሳህለሥላሴ
በብዛት የፍልስፍና እና የሥነ ጽሑፍ መጻሕፍ ትን የሚያነቡት ሳህለሥላሴ፤ መጽሀፍት ህይወት ናቸው። መንገድ ይመራሉ፣ ያኖራሉ፣ ያሳድጋሉ። ስለዚህም በእነእርሱ መኖር የሁልጊዜ ደስታን ማግኘት ነው ይላሉ። በዚህም ይመስላል እርሳቸው ልጅና ሚስት ሳይኖራቸው ከመጽሀፍቶቻቸው ጋር ተፋቅረው የሚኖሩት። ለሚጽፏቸው መጻሕፍት የፍልስፍና መሠረት እንዲኖራቸው ያደርጋሉ፡፡ ለዚህ ዓለም ያላቸውን አዎንታዊ አመለካከት ለአንባቢያቸው ለማሳየት ይፈልጋሉ፡፡ እናም ይህ ፍልስፍናቸው ዘላለም ከመጽሀፍት ጋር እንደሚያኖራቸውም ነው ያጫወቱን።
የሰው ልጅ ሙሉ መሆን የሚችለው በማንበብ ብቻ ነው። ማንበብ ዛሬ ላይ ሆኖ ነገን ማየት ያስችላል፤ ዛሬ ላይ ሆኖ ትናንት ምን እንደነበር ያሳውቃል። በፖለቲካ፣ በሃይማኖት፣ በሳይንስና ቴክኖሎጂ የሰው ልጅ በተሰማራበት ሁሉ ሙሉ እንዲሆንም ያግዛል። እናም ራስን ለመሙላት ማንበብ ግድ እንደሆነ ይናገራሉ። ሰዎችም እኔን ለማወቅ መጽሀፍቶቼን በጥልቀት ያንብቡ ብለውናል። እኛም ስለ እርሳቸው ብዙ ለማለት ያልወደድነው በመጽሀፍቶቻቸው እንድታዩዋቸው ፈልገን ነውና ይበልጥ እናውቃቸው ዘንድ የስነጽሁፍ ስራዎቻቸውን ጋበዝን። ሰላም!
አዲስ ዘመን ነሃሴ 12/2011
ጽጌረዳ ጫንያለው
